در دو سال اخیر، با همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ سبک زندگی همه مردم تغییرات بعضا آسیب‌زایی کرده است. همه‌گیری کرونا اجازه نداده است فعالیت‌های مختلف اجتماعی، آموزشی، تفریحی و… به‌سبک و سیاق معمول خود طی شود. شاید مهم‌ترین تغییری که کووید-۱۹ بر سبک زندگی ما بر جا گذاشته است کاهش فعالیت فیزیکی و تحرکی و جایگزینی آن با خانه‌نشینی و ارتباطات مجازی و در واقع اعتیاد بیمارگونه به‌گشت و گذار در دنیای مجازی باشد. این تغییرات اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت زیادی را بر همه افراد در سنین مختلف از ابعاد گوناگون به‌جا گذاشته است. این روزها با پیشرفت نسبتا مطلوب در روند واکسیناسیون عمومی در کشور، موضوع بازگشایی دانشگاه‌ها و مدارس به‌طور جدی مطرح شده است. اما آنچه در این میان کمتر از منظر بهداشت حرفه‌ای (و نه صرفا پزشکی) به‌آن توجه شده آسیب‌های اسکلتی و عضلاتی و تغییرات ساختار بدنی و ارگونومی دانش‌آموزان و دانشجویان طی نزدیک به‌دو سال اخیر و تحت تاثیر گذراندن ساعت‌های طولانی در دنیای مجازی به‌بهانه آموزش مجازی یا تفریحات و بازی‌های آنلاین بوده است. در آستانه بازگشایی برخی مدارس و دانشگاه‌ها با دکتر احمد یاری، مدرس دانشگاه و مشاور صنایع در حوزه سلامت، ایمنی و محیط زیست (HSE) گفت‌وگو کرده‌ایم.
از نگاه شما به‌عنوان مشاور در حوزه بهداشت حرفه‌ای، همه‌گیری کرونا طی دو سال اخیر چگونه و از چه طریق بهداشت و سلامت فیزیکی دانش‌آموزان و دانشجویان را به‌خطر انداخته است؟
پیامدهای دو سال اخیر در دنیا تحت تاثیر همه‌گیری کرونا شامل قرنطینه‌ها، ایجاد محدودیت‌های اجتماعی، الزام به رعایت فواصل فیزیکی و پرهیز از تجمع‌ها می‌شود که به‌تناوب در کشورهای مختلف مورد استفاده قرارگرفته و هنوز هم مورد استفاده است.
در این میان آموزش‌های رسمی در مقاطع مختلف از دبستان و دبیرستان گرفته تا دانشگاه و تحصیلات تکمیلی ازجمله بخش‌هایی بودند که بیشترین تغییر را در این مدت پذیرا شدند. مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل و آموزش‌ها اکثرا به شیوه مجازی انجام شده و در نتیجه دانش‌آموزان و دانشجویان ناگزیر به استفاده از لپ‌تاپ، تبلت و گوشی هوشمند (به‌صورت تمام وقت) به‌عنوان بخشی از روال تحصیلی خود بوده‌اند. تداوم این شیوه این نگرانی را ایجاد کرده است که استفاده بیش از حد از این ابزار می‌تواند باعث ایجاد درد و تغییرات اسکلتی عضلانی، به‌ویژه در اندام فوقانی و ستون فقرات شود.
یکی از عوامل زیان‌آور محیط کار، عوامل ارگونومیکی هستند که می‌توانند به‌مشکلات عضلانی- اسکلتی منجر شوند. دانش‌آموزان و دانشجویان نیز به‌نوعی شاغل در حوزه تحصیل محسوب شده و می‌توان این عامل زیان‌آور را برای آنان نیز بررسی کرد.
در این میان آموزش‌های رسمی در مقاطع مختلف از دبستان و دبیرستان گرفته تا دانشگاه و تحصیلات تکمیلی ازجمله بخش‌هایی بودند که بیشترین تغییر را در این مدت پذیرا شدند. مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل و آموزش‌ها اکثرا به شیوه مجازی انجام شده و در نتیجه دانش‌آموزان و دانشجویان ناگزیر به استفاده از لپ‌تاپ، تبلت و گوشی هوشمند (به‌صورت تمام وقت) به‌عنوان بخشی از روال تحصیلی خود بوده‌اند. تداوم این شیوه این نگرانی را ایجاد کرده است که استفاده بیش از حد از این ابزار می‌تواند باعث ایجاد درد و تغییرات اسکلتی عضلانی، به‌ویژه در اندام فوقانی و ستون فقرات شود.
یکی از عوامل زیان‌آور محیط کار، عوامل ارگونومیکی هستند که می‌توانند به‌مشکلات عضلانی- اسکلتی منجر شوند. دانش‌آموزان و دانشجویان نیز به‌نوعی شاغل در حوزه تحصیل محسوب شده و می‌توان این عامل زیان‌آور را برای آنان نیز بررسی کرد.
در واقع به‌اختلالات اسکلتی و عضلانی دانش‌آموزان و دانشجویان می‌شود به‌عنوان یک عامل آسیب‌زننده از منظر بهداشت حرفه‌ای در محیط کار نگاه کرد ؟
دقیقا همین‌طور است. در حال حاضر اختلالات عضلانی-اسکلتی (MSDs) علت اصلی ناتوانی در کار، غیبت کار به‌واسطه بیماری و از دست دادن بهره‌وری است. اصولا هر زمان این سه عامل مشکلات عضلانی- اسکلتی شامل تواتر یا میزان مواجهه به‌عامل زیان‌آور (دفعات انجام کار)، میزان نیروی وارده به‌عضو و همچنین فرم بدن در کنار هم قرار بگیرند، بروز درد، کاهش توان و محدوده حرکتی، بدشکلی و حتی ناتوانی‌های موقت و دائم عضلانی و اسکلتی دور از انتظار نخواهد بود. در‌واقع می‌توان گفت دردهای عضلانی- اسکلتی نتیجه فشارهای مکرر، استفاده بیش از حد و اختلالات اسکلتی- عضلانی ناشی از کار است.
در سال ۱۳۹۹/۲۰۲۰، به‌دلیل همه‌گیری بیماری کرونا، فاصله‌گذاری و قرنطینه‌های اجتماعی آغاز شد و کلاس‌های مجازی جایگزین روال‌های مطالعه مبتنی بر کلاس درس شد. از این رو دانش‌آموزان و دانشجویان برای مدت زمان طولانی‌تری نسبت به‌حالت عادی، حالت فیزیکی متفاوتی از حالت معمول را در پیش گرفتند که عامل خطر احتمالی درد اسکلتی- عضلانی تلقی می‌شود.
در سال ۱۳۹۹/۲۰۲۰، به‌دلیل همه‌گیری بیماری کرونا، فاصله‌گذاری و قرنطینه‌های اجتماعی آغاز شد و کلاس‌های مجازی جایگزین روال‌های مطالعه مبتنی بر کلاس درس شد. از این رو دانش‌آموزان و دانشجویان برای مدت زمان طولانی‌تری نسبت به‌حالت عادی، حالت فیزیکی متفاوتی از حالت معمول را در پیش گرفتند که عامل خطر احتمالی درد اسکلتی- عضلانی تلقی می‌شود.
پس شما تغییر شیوه آموزش را به‌سبک مجاری از عوامل بسیار موثر در بروز آسیب‌های اسکلتی- عضلانی جدی در نسل آینده می‌دانید؟
در این تغییر شیوه آموزش، دانشجویان و دانش‌آموزانی که آموزش را از راه دور دریافت می‌کنند، بی‌حرکتی، نشستن به‌حالت خمیده(قوزکزدن) نگاه‌کردن به‌صفحه لپ‌تاپ یا تبلت و گوشی هوشمند و گوش‌دادن به‌کلاس‌ها در موقعیت‌های غیرارگونومیک را برای مدت طولانی‌تری تجربه می‌کنند که ممکن است مشکلاتی را برای این افراد ایجاد کند.
با خمیده‌تر شدن پشت یا گردن از حالت خنثی (معمول) نیروی بیشتری بر دستگاه عضلانی- اسکلتی وارد می‌شود که با افزایش زمان کاربرد این وسایل (حتی وبگردی و استفاده از تلفن همراه برای شبکه‌های اجتماعی یا بازی‌های آنلاین برای مدت طولانی) می‌تواند باعث بروز مشکلات جدی در نسل آینده و آینده‌ساز کشور شود.
با خمیده‌تر شدن پشت یا گردن از حالت خنثی (معمول) نیروی بیشتری بر دستگاه عضلانی- اسکلتی وارد می‌شود که با افزایش زمان کاربرد این وسایل (حتی وبگردی و استفاده از تلفن همراه برای شبکه‌های اجتماعی یا بازی‌های آنلاین برای مدت طولانی) می‌تواند باعث بروز مشکلات جدی در نسل آینده و آینده‌ساز کشور شود.
آیا پژوهش‌های علمی انجام‌شده نیز مؤید بروز چنین آسیب‌هایی در دانش‌آموزان سراسر دنیا بوده است؟
نتایج منتشر شده از برخی پژوهش‌ها در سال ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ حاکی از افزایش تعداد دانش‌آموزانی است که از درد ناشی از وضعیت بد بدن رنج برده و از آن شکایت دارند. در برخی پژوهش‌ها، گردن‌درد (NP)، از شایع‌ترین اختلالات اسکلتی و عضلانی گزارش شده و علت اصلی بیماری و غیبت از درس دانشگاهی در بین دانشجویان عنوان شده است.
پس مشکلات گردن در دانش‌آموزان بسیار شایع‌تر بوده است؟
نتایج این مطالعات نشان می‌دهد نشستن و کار با صفحه نمایش به‌میزان بیش از سه ساعت در روز با افزایش ریسک تجربه سطح متوسط ناتوانی مربوط به‌گردن همراه است. این در حالی است که در پژوهش دیگری در سال ۲۰۲۰، حدود ۷۲ درصد والدین دارای کودکان ۶ تا ۱۳ ساله اعلام کردند متوسط میزان فعالیت‌های مبتنی بر صفحه نمایش فرزندان‌شان به چهار تا شش ساعت در روز افزایش یافته است. بی‌شک افزایش زمان نشستن به‌بروز مشکلات متعددی در سلامتی منجر می‌شود. نتایج بسیاری از پژوهش‌ها نشان می‌دهد بیشتر دانشجویان دانشگاهی در این دوران فعالیت بدنی کافی نداشته و زمان زیادی را صرف فعالیت‌های مبتنی بر نمایشگر رایانه یا گوشی می‌کنند. دوران همه‌گیری کرونا با کاهش عمومی‌تحرک افراد ازجمله دانش‌آموزان و دانشجویان همراه بود که این عامل نیز می‌تواند به‌تحلیل عضلات و مقدمه‌ای برای افزایش آسیب‌های عضلانی-اسکلتی بدل شود.
راهکارهای خروج از وضعیت فعلی آسیب‌های اسکلتی – عضلانی
دکتر یاری معتقد است فعالیت‌های ورزشی خانگی دانش‌آموزان و دانشجویان، به‌ویژه در این دوره، چند اثر مثبت از جمله کاهش دردهای سیستم اسکلتی عضلانی و کمک به‌تمرکز بهتر در کلاس‌ها، سطح خستگی کمتر و مقابله با استرس را به‌همراه خواهد داشت. بر اساس توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی، هر فرد برای زندگی سالم‌تر و بهتر باید حداقل ۱۵۰ دقیقه ورزش با شدت متوسط یا حداقل ۷۵ دقیقه با شدت بالا در هفته انجام دهد.
وی سه پیشنهاد و اقدام اصلاحی را برای مقابله و کاهش این مشکلات بیان می‌کند: آموزش ارگونومی و متعاقب آن تغییر و اصلاح شیوه نشستن و فرم بدن برای کاهش نیروی‌های وارد شده به‌دستگاه عضلانی- اسکلتی و همچنین استفاده از تجهیزات مناسب و متناسب را می‌توان به‌عنوان گام اول برشمرد. کاهش زمان استفاده از این ابزار‌ها و حداقل ایجاد تناوب و در نظر گرفتن زمان‌های استراحت برای ایجاد تغییر در فرم بدن از جمله مواردی است که می‌تواند به‌عنوان یکی از راهکارهای کاهش مشکلات عضلانی-اسکلتی مورد توجه قرار گیرد. تقویت عضلات و ارتقای سطح آمادگی جسمانی نیز می‌تواند عامل مهمی در این راستا باشد.
وی سه پیشنهاد و اقدام اصلاحی را برای مقابله و کاهش این مشکلات بیان می‌کند: آموزش ارگونومی و متعاقب آن تغییر و اصلاح شیوه نشستن و فرم بدن برای کاهش نیروی‌های وارد شده به‌دستگاه عضلانی- اسکلتی و همچنین استفاده از تجهیزات مناسب و متناسب را می‌توان به‌عنوان گام اول برشمرد. کاهش زمان استفاده از این ابزار‌ها و حداقل ایجاد تناوب و در نظر گرفتن زمان‌های استراحت برای ایجاد تغییر در فرم بدن از جمله مواردی است که می‌تواند به‌عنوان یکی از راهکارهای کاهش مشکلات عضلانی-اسکلتی مورد توجه قرار گیرد. تقویت عضلات و ارتقای سطح آمادگی جسمانی نیز می‌تواند عامل مهمی در این راستا باشد.
منبع: روزنامه جام جام
