محورهای حرکات بدن و صفحات آن از دیدگاه بیومکانیک و ارگونومی موضوع بسیار مهمی است که در تحلیل حرکات و طراحی محیط‌های کاری استفاده می‌شود. در ادامه به توضیح این مفاهیم همراه با مثال‌هایی می‌پردازم.

سطوح یا صفحات حرکتی

فهمیدن سطوح حرکتی، جهات حرکات و محورهای حرکتی باعث یادگیری بهتر آناتومی وحرکت شناسی می شود و پایه و اساس حرکت شناسی یادگیری این موارد است.

تمامی حرکات بدن در سطح های فرضی انجام می شود. بدن دارای سه سطح فرضی اصلی و بی نهایت سطح فرضی فرعی است.

بیشمار سطوح فرضی فرعی در بدن وجود دارد که به موازات سطوح اصلی کشیده شده اند. اگرچه هر حرکت مفصل در یکی از سه سطح رخ می دهد ولی حرکات ما معمولا در یک سطح انجام نمی گیرند بلکه بصورت ترکیبی از حرکات در بیش از یک سطح هستند.

صفحات بدن سه دسته اصلی دارند:

۱- صفحه ساژیتال، سهمی (Sagittal Plane):

• این صفحه بدن را به دو نیمه‌ی چپ و راست تقسیم می‌کند. حرکات در این صفحه شامل حرکات جلو و عقب هستند.
• خم شدن (Flexion): کاهش زاویه بین دو استخوان، مثل خم شدن آرنج.
• باز شدن (Extension): افزایش زاویه بین دو استخوان، مثل صاف کردن زانو.
• هیپراکستنشن (Hyperextension): باز شدن بیش از حد نرمال، مثل کشش زیاد کمر به عقب.

۲- صفحه فرونتال، جانبی (Frontal Plane):

• این صفحه بدن را به دو نیمه‌ی جلو و پشت تقسیم می‌کند. حرکات در این صفحه شامل حرکات به طرفین هستند.
• باز شدن جانبی (Abduction): دور شدن اندام از خط میانی بدن، مثل باز شدن دست‌ها در کنار بدن.
• نزدیک شدن (Adduction): نزدیک شدن اندام به خط میانی بدن، مثل بستن پاها.
• خم شدن جانبی (Lateral Flexion): خم شدن ستون فقرات به یک طرف.

۳- صفحه عرضی، افقی (Transverse Plane):

• این صفحه بدن را به دو نیمه‌ی بالا و پایین تقسیم می‌کند. حرکات در این صفحه شامل حرکات چرخشی هستند.
• چرخش داخلی (Internal Rotation): چرخش مفصل به سمت داخل بدن، مثل چرخش دست در شانه.
• چرخش خارجی (External Rotation): چرخش مفصل به سمت بیرون بدن.
• چرخش محوری (Axial Rotation): چرخش ستون فقرات یا سر.
• چرخش سوپینیشن (Supination): به حرکتی گفته می‌شود که در آن کف دست یا کف پا به سمت بالا (یا خارج) می‌چرخد. زمانی که ساعد می‌چرخد و کف دست به سمت بالا یا جلوی بدن قرار می‌گیرد. به عبارتی، دو استخوان ساعد (اولنا و رادیوس) موازی یکدیگر قرار می‌گیرند. مثال: حالت دست هنگام گرفتن یک کاسه سوپ. یا زمانی که لبه‌ی خارجی کف پا بیشتر وزن را تحمل می‌کند و کف پا به سمت داخل متمایل می‌شود. هر حرکتی در بدن حول یک سطح و یک محور انجام می شود. محور هر حرکت با سطح آن زاویه ای ۹۰ درجه می سازد بنابراین محور حرکتی برسطح حرکت عمود است. سوپینیشن همان چرخش خارجی است.
• چرخش پرونیشن (Pronation): حرکتی است که در آن کف دست یا کف پا به سمت پایین (یا داخل) می‌چرخد. زمانی که ساعد می‌چرخد و کف دست به سمت پایین یا پشت بدن قرار می‌گیرد. در این حالت، استخوان‌های رادیوس و اولنا روی یکدیگر می‌چرخند. مثال: حالت دست هنگام تایپ روی کیبورد. یا زمانی که لبه‌ی داخلی کف پا بیشتر وزن را تحمل می‌کند و کف پا به سمت خارج متمایل می‌شود. پرونیشین همان چرخش داخلی است.

محورهای حرکتی بدن و کاربردهای آنها

هر حرکتی در بدن حول یک سطح و یک محور انجام می شود. محور هر حرکت با سطح آن زاویه ای ۹۰ درجه می سازد بنابراین محور حرکتی برسطح حرکت عمود است.

۱- محور جانبی یا افقی یا عرضی (Mediolateral Axis):

• این محور حرکات در صفحه ساژیتال را هدایت می‌کند.
• جهت: از چپ به راست (یا بالعکس).
• حرکات اصلی: خم شدن و باز شدن. مثال: خم شدن و باز شدن زانو در هنگام دویدن.
• کاربرد ارگونومی: تنظیم ارتفاع صندلی یا میز برای کاهش خم شدن‌های غیرضروری در این محور.

۲- محور جلو به عقب (Anteroposterior Axis):

• این محور حرکات در صفحه فرونتال را هدایت می‌کند.
• جهت: از جلو به عقب.
• حرکات اصلی: باز و بسته شدن اندام‌ها در طرفین. مانند حرکت باز و بسته شدن پاها به طرفین در ورزش ژیمناستیک.
• کاربرد ارگونومی: طراحی دسته‌های ابزار برای حرکات جانبی طبیعی.

۳- محور طولی یا عمودی (Longitudinal Axis):

• این محور حرکات چرخشی در صفحه عرضی را هدایت می‌کند.
• جهت: از بالا به پایین (یا بالعکس).
• حرکات اصلی: چرخش بدن. مثال: چرخش گردن به چپ یا راست.
• کاربرد ارگونومی: طراحی سطوح قابل چرخش مثل صندلی‌های دوار برای کاهش چرخش زیاد بدن.