تعریف ارگونومی در محیط کار
ارگونومی در واقع علمی است که به طراحی محل کار و ساخت ابزارها و تجهیزات مخصوص، متناسب با نیاز‌ها و محدودیت‌های کارمندان می‌پردازد، تا شرایط کاری افراد را در محل کار بهبود بخشد. هدف اصلی از ارگونومی در محیط کار، کاهش خستگی و فرسودگی افراد و افزایش راحتی و بهره‌وری آنها در محیط کار است. این علم سعی دارد تا ابزارها، ماشین‌آلات، میزهای کاری، صندلی‌ها و دیگر اجزای محیط در محل کار به گونه‌ای طراحی شوند که، با نیازهای انسانی سازگاری داشته باشند. مدیران سازمان‌ها می‌توانند با رعایت اصول ارگونومی در محیط کار، شرایط را برای کارکنان خود بهبود بخشند و به کاهش هزینه‌های فردی و نیز حفظ امنیت و سلامت آنها کمک کنند.
به طور کلی، ارگونومی علمی است که به ایجاد تطابق بین انسان‌ها و ابزارهای موجود در محیط کار می‌پردازد با این هدف که، خطرات و مشکلات مرتبط با شرایط کاری به حداقل رسانده شوند. به‌عنوان مثال در یک محیط کار ارگونومیک، میزهای کاری و کامپیوترها به گونه‌ای طراحی می‌شوند که، قابلیت تنظیم ارتفاع داشته باشند. همچنین صندلی‌ها از راحتی کافی جهت نشستن طولانی مدت برخوردار بوده و صفحات زیرپایی برای استراحت پاها در زیر میز کارمندان قرار داده می‌شود. علاوه بر این با رعایت ارگونومی در محل کار، کارکنان می‌توانند به راحتی دمای هوا، میزان نور و شرایط تهویه‌ای محیط را مطابق خواست خود تنظیم نمایند. از این رو می‌توان گفت، تجهیزات ارگونومیک در ایجاد محیط کار خلاقانه و راحت نقش موثری دارند.
دلایل اهمیت ارگونومی در محیط کار
ارگونومی در محیط کار، به عنوان یک اقدام ضروری در جهت بهبود وضعیت سلامت کارکنان مورد توجه قرار می‌گیرد. با اعمال اصول ارگونومی در محل کار، امکان دارد که کارمندان بهره‌وری بیشتر و رضایت شغلی بالاتری را تجربه کنند.
به علاوه، برخی از مزایای اصلی اعمال ارگونومی در محیط کار عبارتند از:
- جلوگیری از وقوع آسیب‌ها و صدمات در محیط کار
- افزایش سطح تمرکز و بهره‌وری کاری
- بهبود کیفیت خروجی کار
- تشویق کارکنان به مشارکت بیشتر
- کاهش میزان غیبت و حجم کارهای معوقه کارمندان
- مدیریت و کاهش هزینه‌های مربوط به مراقبت‌های پزشکی
- ایجاد یک محیط کاری امن‌تر
سرمایه‌گذاری در حوزه بهره‌برداری از اصول ارگونومی در محیط کار، همچنین می‌تواند به بهبود و توسعه فرهنگ کاری در سازمان‌ها کمک کند. سازمان‌هایی که ارگونومی فضای کار را به عنوان اولویت در نظر می‌گیرند و به بهبود رفاه و سلامت کارکنان خود اهمیت می‌دهند، در جذب و استخدام استعدادهای جوان و توامند‌تر در سازمان خود شانس بیشتری دارند. سازمان‌ها باید به رعایت مفاهیم ارگونومی در محیط کار توجه بسیاری داشته باشند. زیرا در محیطی که اصول ارگونومی در آن رعایت نمی‌شود، بهره‌وری سالانه کارکنان نیز به طور چشمگیری کاهش خواهد یافت.
اگر اصول ارگونومی در محیط کار نادیده گرفته شود، کارکنان با مشکلات زیر روبرو خواهند بود:
- عدم دسترسی مناسب کارکنان به ابزار و تجهیزات
- وارد آمدن فشار بیش از حد بر بدن و چشم‌ها
- وضعیت نامناسب بدن که می‌تواند به مشکلات جسمی منجر شود.
- کیفیت نامناسب هوا که بر کارایی و راحتی کارکنان تأثیر منفی می‌گذارد.
مزایای انجام ارگونومی در محیط کار چیست؟
رعایت اصول ارگونومی در محیط کار به شیوه‌ای مناسب، می‌تواند مزایای زیر را برای مدیران سازمان‌ها و کارکنان به همراه داشته باشد:
کاهش هزینه‌ها
یکی از دلایل اصلی درخواست‌های جبران خسارت توسط کارکنان در سراسر جهان، آسیب‌های ناشی از محیط کار است. اجرای ارگونومی در محیط کار، می‌تواند به طور قابل توجهی از ایجاد مشکلات جسمی برای کارکنان در محل کار جلوگیری کند. این موضوع همچنین می‌تواند منجر به کاهش هزینه‌های پرداختی به عنوان جبران خسارت یا هزینه‌های درمانی توسط سازمان‌ها به کارکنان شود. علاوه بر این، رعایت اصول ارگونومی در محیط کار می‌تواند هزینه‌های غیرمستقیم مانند کاهش بهره‌وری کارکنان را نیز کاهش دهد.
افزایش بهره‌وری
محیط کاری که به اصول ارگونومی پایبندی دارد، می‌تواند بهره‌وری کارکنان را افزایش دهد. ایجاد فضای کاری مناسب می‌تواند با کاهش خستگی و مشکلات فیزیکی، بهره‌وری را به طور چشمگیری افزایش دهد.
ارتقاء کیفیت کار
نقض اصول ارگونومی در محیط کار می‌تواند منجر به افت کیفیت عملکرد و ایجاد حس ناامیدی و خستگی در کارکنان شود. وقتی که فشارهای فیزیکی بر روی کارکنان بیش از حد باشد، می‌تواند به کاهش عملکرد و کیفیت خروجی کار منجر شود. از این رو اجرای اصول ارگونومی در محل کار، می‌تواند با کاهش فشارهای ناشی از انجام وظایف، به بهبود کیفیت نهایی کار کمک کند.
بهبود تعامل کارکنان با سازمان
پایبندی به اصول ارگونومی می‌تواند، به کاهش احساس خستگی و ناخشنودی از محیط کار منجر شود. این امر همچنین، موجب کاهش نرخ جابجایی کارکنان، افزایش روحیه، کاهش غیبت و تعامل بهتر کارکنان با سازمان خواهد شد.
روش هایی برای بهبود ارگونومی در محیط کار
کارمندان و کارفرمایان هر دو می‌توانند با بهره‌گیری از راهکارهای زیر، به بهبود وضعیت ارگونومی در محیط کار کمک کنند:
- حفظ وضعیت بدنی در شرایط مناسب: حفظ وضعیت بدنی مناسب در طول روز، تأثیر مهمی بر سلامت عمومی، تناسب اندام و کاهش دردهای عضلانی و کمر دارد.
- مراقبت از چشم‌ها: خیره شدن به صفحه نمایش کامپیوتر برای مدت طولانی می‌تواند، به خستگی چشم و مشکلات ناشی از آن منجر شود. برای کاهش این مشکلات، نکاتی مانند تنظیم صفحه نمایش و استفاده از نور مناسب حائز اهمیت است.
- استراحت کردن: استرس در محیط کار می‌تواند، مشکلات جسمی و ذهنی زیادی را ایجاد کند. استراحت در محیط کار حتی به مدت کوتاه، موجب کاهش خستگی و افزایش انگیزه کارکنان خواهد شد.
- کاهش فشارهای غیرضروری: ایجاد دسترسی آسان به وسایلی مانند تلفن، چاپگر و کیبورد می‌تواند، از ایجاد تنش‌های فیزیکی جلوگیری کند.
- انجام حرکات کششی: نشستن طولانی مدت می‌تواند به ایجاد مشکلات سلامتی از جمله چاقی و دیابت منجر شود. انجام حرکات کششی به هنگام کار به تقویت عضلات، تعادل و کاهش این مشکلات کمک می‌کند.
- استفاده از صندلی مناسب: صندلی‌های محیط کار باید استاندارد و قابل تنظیم باشند تا فشار بر کمر، دست‌ها و پاها را کاهش دهند.
- نورپردازی مناسب محیط کار: نور مناسب در محیط کار تأثیر زیادی بر عملکرد کارکنان دارد. جهت تامین نور مناسب باید از هر دو منبع طبیعی و مصنوعی استفاده شود.
- تنظیم موقعیت صفحه کلید و ماوس: تنظیم موقعیت صفحه کلید و ماوس به نحوی که از وارد آمدن فشار زیاد بر بازوها و گردن جلوگیری شود، بسیار مهم است.
- قانون ۲۰-۲۰-۲۰: یکی از اصول مهم ارگونومی در محیط کار، اعمال قانون ۲۰-۲۰-۲۰ است. این اصل توصیه می‌کند که به ازای هر ۲۰ دقیقه که به صفحه نمایش رایانه نگاه می‌کنید، می‌بایست ۲۰ ثانیه به چیزی در فاصله ۲۰ فوتی (حدود ۶ متر) خود بنگرید. همچنین پس از هر ۲۰ دقیقه کار کردن، لازم است استراحت کوتاهی داشته باشید.
- توجه به تغذیه و مصرف آب: برای افزایش تمرکز و کاهش خستگی، توجه به تغذیه مناسب و مصرف آب کافی در طول روز بسیار مهم است. زمان ناهار را به عنوان فرصتی برای استراحت و تغذیه در نظر بگیرید و روزانه حداقل ۴ لیوان آب مصرف کنید.
- بلند شدن و راه رفتن: نشستن مداوم در محیط کار می‌تواند تمایل به بی‌تحرکی را در کارکنان افزایش دهد. بنابراین، توصیه می‌شود در طول روز، زمانی را برای پیاده‌روی و بلند شدن اختصاص دهید.
- استفاده از زیرپایی: اگر میز و صندلی شما امکان تنظیم ارتفاع ندارند، از زیرپایی استفاده کنید تا فشار روی پاهای شما کاهش یابد و دردهای عضلانی در پاها را کاهش دهد.
توجه به این موارد می‌تواند به بهبود ارگونومی در محیط کار کمک کرده و بهره‌وری و راحتی کارکنان را افزایش دهد.
سایر مواردی که باید برای داشتن ارگونومی در محیط کار به آنها توجه شود.
- دمای محیط: در صورتی که محیط کار شما دارای هوای کثیف، گرد و غبار زیاد و خاک باشد، بهتر است یک سیستم فیلتراسیون هوا مناسب نصب نمایید. همچنین، دما در محیط کار اهمیت زیادی دارد. برای ایجاد شرایط ارگونومی در محیط کار، می‌توانید لایه‌های متفاوتی از لباس به کار ببرید که بتوانید با توجه به تغییرات دما، آنها را کم یا زیاد کنید.
- کارکردن در وضعیت صحیح بدن: یکی از اصول اساسی در داشتن یک محیط کار ارگونومی، توجه به وضعیت بدن است. اگر بدن خود را در یک وضعیت مناسب قرار دهید، می‌توانید از بروز آسیب‌های ناشی از کار کردن پشت میز جلوگیری کنید. بنابراین، در طول کار نباید کمر خود را خم کنید زیرا، این عمل در درازمدت می‌تواند منجر به ایجاد قوز کمر شود و به سلامتی شما آسیب برساند.
- کاهش فشار مفرط: اگر در محیط کار خود وظایفی انجام می‌دهید که نیازمند قدرت بدنی بالا هستند، یا به صورت مداوم فشار زیادی به مفاصل و عضلات شما وارد می‌شود، بهتر است تا حد امکان این وظایف را کاهش داده یا از ابزارها و ماشین‌آلات مرتبط برای انجام آنها استفاده کنید.
- کاهش خستگی با وجود ارگونومی در محیط کار: فرسودگی و خستگی نیروها، از جمله عوارض کار سنگین در طولانی مدت می‌باشد. برای رفع این معضل می‌توانید، زمان‌های کوتاهی را برای استراحت و خرید تجهیزات مناسب در برنامه‌تان در نظر بگیرید. به عنوان مثال، اگر یک روز کامل را به تایپ کردن اختصاص می‌دهید و روز دیگر را به جلسات، این دو فعالیت را با یکدیگر ترکیب کرده و به این ترتیب نیازی نیست تمام روز مقابل مانیتور بنشینید. همچنین، اضافه کردن سرگرمی‌های کوتاه و جذاب به برنامه روزمره‌تان می‌تواند، به کاهش استرس محیط کار کمک کند.
- حذف موانع ارگونومی در محیط کار: محیط کار باید به گونه‌ای طراحی شود، که برای کارکنان راحت باشد. در این راستا، کارفرما باید تمام موانع ممکن را از محیط کار حذف کند تا نیروها بتوانند با آرامش و راحتی بیشتری در محیط کار خود تردد کنند و کارهای خود را انجام دهند. این اقدامات شامل تسهیل دسترسی به ابزارها و تجهیزات مورد نیاز، بهبود نورپردازی، حذف موانع فیزیکی و ایجاد یک فضای کاری مناسب و آرام برای افراد می‌شود.
- تحرک، حرکات کششی، نرمش: استراحت‌ها و توقف‌های کوتاه در طول کارکردن، بسیار مفید هستند. این استراحت‌های کوتاه مدت به کارکنان اجازه می‌دهند، تا کمی دست از کار کشیده و از آسیب‌های ناشی از نشستن طولانی مدت پشت میز کار در امان بمانند. انتخاب حرکات کششی مناسب بر اساس نوع کاری که انجام می‌دهید و نیازهای بدنی شما بسیار مهم است. این اقدامات در مجموع به کاهش فشارهای ناشی از کار، حفظ سلامتی کارکنان و بهبود ارگونومی کمک می‌کنند.
نشانه های نامناسب بودن ارگونومی در محیط کار
- درد و ناراحتی‌های مکرر در نقاط مختلف بدن کارکنان، از جمله کمر، گردن، شانه و مچ دست
- احساس خستگی و کسالت روحی به علت فشار کاری فزاینده، ساعات کاری طولانی و کمبود استراحت
- ایجاد تنش‌های روانی و اجتماعی در محیط کار و افت عملکرد کارکنان
- نقص‌های ایمنی و وقوع حوادث کاری به دلیل عدم لحاظ ارگونومی در محیط کار
- کمبود تجهیزات و ابزارهای لازم برای انجام وظایف
- شیفت‌های کاری نامناسب و بروز مشکلاتی مثل اضطراب و عدم رضایت از کار
- کمبود آموزش و دسترسی ناکافی به دستورالعمل‌ها و راهنماهای کاری
صدمات ناشی از نبود تجهیزات ارگونومیک در محیط کار
عدم توجه به اصول ارگونومی در محیط کار، احتمال وارد شدن صدمات فیزیکی به کارکنان را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد. رایج‌ترین صدماتی که در این شرایط سلامتی کارکنان را تهدید می‌کند، عبارتند از:
درد مچ دست
در صورت عدم اجرای اصول ارگونومی در محل کار، احتمالاً با درد مچ دست مواجه خواهید شد. درد مداوم و خستگی در مچ دست یا تمام دست‌ها، به عنوان یک هشدار برای آسیب‌های فشاری تلقی می‌شود. برای پیشگیری از این مشکل، می‌توانید وظایف خود را در طول روز تغییر داده و از تایپ مداوم یا استفاده طولانی مدت از ماوس خودداری نمایید. با ایجاد وقفه‌های کوتاه بین تایپ‌کردن‌های مکرر، به دست و مچ‌هایتان اجازه استراحت دهید. همچنین، مطمئن شوید ماوسی که از آن استفاده می‌کنید، از لحاظ ارگونومی برای کارکرد مداوم مناسب باشد.
درد شانه
حتی با وجود ابزار و وسایل ارگونومی در محیط کار، دسترسی به وسایلی که در سطح بالاتری نسبت به بدن قرار دارند، می‌توانند آسیب‌های جدی به شانه شما وارد نمایند. بنابراین، اگر چیدمان اتاق کار شما به این صورت است که برای دسترسی به پرونده‌ها و وسایل، باید در بدن خود کشش ایجاد کنید، توصیه می‌شود ترتیب قرارگیری وسایل را تغییر دهید تا آنها در ارتفاع پایین‌تری نسبت به بدن شما قرار گیرند. اگر از درد شانه رنج می‌برید، استفاده از صندلی با دسته قابل‌تنظیم به شما کمک می‌کند، تا فشار وارده بر شانه‌های خود را کاهش دهید. همچنین، تمرین‌های گردن می‌توانند برای کارکنان بسیار مفید باشند.
مزمن شدن دردهای خفیف
در صورتی که دردهای خفیف، مزمن و پایدار شده‌اند، ممکن است محیط کار شما دلیل اصلی این مشکلات باشد. اکثر افرادی که با دردهای مزمن دست و پنجه نرم می‌کنند، برای بهبود وضعیت سلامتی به استراحت نیاز دارند. استفاده از میز و صندلی‌های غیراستاندارد و عدم وجود وسایل ارگونومی در محیط کار، می‌تواند منجر به افزایش دردهای شما شود و امکان بهبود آن را کاهش دهد. اگر امکان گرفتن مرخصی از محیط کار خود را ندارید، تلاش کنید به اندازه‌ی ممکن از پشت میز بلند شوید و کوتاهی نکنید. وقتی مجدداً بر روی صندلی نشستید، حتماً به نحوه نشستن و کار با کامپیوتر توجه کنید و سعی کنید، بدنتان را در وضعیتی راحت و مناسب قرار دهید.
تغییر فرم و وضعیت بدن
هنگامی که اصول ارگونومی در محیط کار رعایت نشود و از میز و صندلی‌های نامناسب و غیراستاندارد در محیط کار استفاده گردد، تدریجاً شکل و حالت بدن افراد تغییر می‌کند. استفاده طولانی‌مدت از کامپیوتر ممکن است، به تغییراتی در نحوه قرارگیری بدن شما منجر شود. چسباندن بدن به پشتی صندلی و یا خم‌شدن بیش از حد به جلو به این معناست که ستون فقرات شما از فرم تعادل خارج شده است. این امر تاثیرات جدی بر تغییر فرم کمر شما دارد. برای پیشگیری از این نوع آسیب‌ها توصیه می‌شود، که از یک صندلی با کیفیت و مناسب استفاده نمایید. پاهای شما باید در حین نشستن روی زمین قرار گیرند و پشتی صندلی باید کاملاً ستون فقرات شما را پوشش دهد.
نشستن نادرست می‌تواند به تشکیل شانه‌گرد، فشردگی مفاصل و ایجاد دردهای مزمن در ناحیه ستون فقرات منجر شود. همچنین این امر عوارضی چون سردردها، دردهای گردن، کمر و شانه را نیز در پی دارد. برای پیشگیری از این مشکلات، حرکات و تمرینات کششی و ورزشی را به صورت منظم انجام دهید. همچنین، همواره به بدن خود توجه نمایید و در صورت نیاز، از خدمات فیزیوتراپیست‌های حرفه‌ای برای بهبود وضعیت بدنی خود بهره بگیرید. سرمایه‌گذاری در خرید میز و صندلی مناسب و با کیفیت برای محیط کار، مقوله‌ای است که باید اکیداً به آن توجه کنید.
منبع: وبسایت آفاق
