اثر استروپ

پدیده ای است که در هنگام وجود یک محرک با دو مشخصه و ویژگی پدید می آید. برای مثال در شکل پایین کلماتی وجود دارند که یک مشخصه رنگ آن هاست و دیگر مشخصه، محتوا و مفهوم کلمه. اثر استروپ زمانی است که شما باید به یک مشخصه، مثلا محتوای کلمه، بدون توجه به رنگ کلمه توجه کنید. در واقع اثر استروپ تاخیری است که به دلیل توجه به یک مشخصه و بازداری محرک های دیگر، ایجاد می شود.

اثر استروپ در روانشناسی

اثر استروپ (Stroop Effect)، در روانشناسی، نمایشی از دخالت در زمان واکنش یک کار است. زمانی که اسم یک رنگ (مانند آبی، سبز یا قرمز) با رنگ دیگری که نشانگر نام آن رنگ نیست، چاپ شده باشد (به عنوان مثال، کلمه «قرمز»، به جای این که با جوهر قرمز رنگ چاپ شود، با جوهر آبی رنگ چاپ شود)، نام بردن رنگ کلمه، در مقایسه با حالتی که رنگ جوهر و کلمه با هم یکی باشند، زمان بیشتری طول کشیده و با احتمال خطای بالاتری مواجه می‌ شود.

در آزمون استروپ، بسیاری از افراد در پاسخ به این سؤال که «فلان واژه چه رنگی است؟» پاسخی اشتباه می‌ دهند و یا پاسخ صحیح را با کمی تأخیر ارائه می‌ دهند. به این‌ گونه که اگر از آن‌ ها پرسیده شود که رنگ واژه «قرمز» چگونه است؟ آن‌ ها به جای گفتن رنگ، خود واژه را می‌ خوانند و پژوهش‌ ها نشان داده که این عدم هماهنگی و بروز اشتباه، ناشی از سوگیری در توجه است و در افرادی با اضطراب شدید و فوبیا (هراس‌ زدگی)، بروز اشتباه بیشتر اتفاق می‌ افتد.

اثر استروپ، به نام جان ریدلی استروپ که این اثر را برای نخستین بار در سال ۱۹۳۵ به انگلیسی منتشر کرد نام‌گذاری شده است. اثر استروپ، پیش از آن، در سال ۱۹۲۹، در آلمان منتشر شده بود. مقاله اصلی، با ۷۰۱ بار ارجاع، یکی از پرارجاع‌ ترین مقالات تاریخ روانشناسی آزمایشی است. از اثر استروپ، برای ابداع آزمایش روانشناسی استروپ (Stroop test) که به صورت گسترده‌ ای برای تحقیقات و بررسی‌ های بالینی از آن استفاده می‌ شود، بهره گرفته شده است.

مبنای اثر استروپ چیست؟

• نظریه توجه انتخابی: به طور طبیعی نامگذاری رنگ های نوشته، نیاز به توجه بیشتری نسبت به خواندن کلمات دارد.
• تئوری سرعت پردازش: خواندن کلمات بسیار سریع تر از نامیدن رنگ کلمات و توجه به رنگ کلمات است.
• نظریه خودکار بودن: در این نظریه پردازش شناختی شامل تفکر خودکار و کنترل شده است. در رابطه با اثر استروپ به احتمال زیاد خواندن بیشتر یک فرایند خودکار است به نسبت تشخیص رنگ. به همین دلیل است که محتوای کلمه خوانده شده بر پردازش رنگ آن تاثیر می گذارد.

 آزمون استروپ:

آزمون استروپ اولین بار در سال ۱۹۳۵ توسط ریدلی‌استروپ به منظور اندازه‌گیری توجه انتخابی و انعطاف‌پذیری شناختی از طریق پردازش دیداری ساخته ‌شد. این آزمون در پژوهش‌های مختلف در گروه‌های بالینی متعدد، برای اندازه‌گیری توانایی بازداری پاسخ، توجه‌انتخابی، تغییرپذیری شناختی و انعطاف‌پذیری شناختی مورد استفاده قرار گرفته‌است. آزمون اولیه استروپ به زبان‌های مختلف، چینی، آلمانی، سوئدی، ژاپنی، فارسی و… ترجمه شده و توسط پژوهشگران مختلف با تغییراتی در آزمون اصلی به شیوه‌های مختلف اجرا و نمره‌گذاری شده‌است. آزمونی که پیش‌رو دارید، از دو مرحله به شرح زیر تشکیل شده‌است:

مرحله۱: مقدماتی، در این مرحله از آزمودنی خواسته می‌شود تا با فشار دکمه منطبق با رنگ دایره‌ای که روی صفحه نمایش می‌بیند، پاسخ دهد (دایره‌ در چهار رنگ قرمز، آبی، زرد و سبز نشان داده می‌شود). هدف این مرحله، تنها تمرین و شناخت رنگ‌ها و جای کلیدها در صفحه کلید است و در نتیجه نهایی تأثیری ندارد. با هر پاسخ بازخوردی از درستی یا نادرستی پاسخ روی صفحه نمایش ارایه می‌شود.

مرحله۲: آزمایشی، در این مرحله دقیقاً براساس شیوه‌ای که در مرحله اصلی (مرحله بعد) توضیح داده شده است عمل می‌شود. هدف این مرحله، تنها تمرین و آشنایی با شیوه پاسخ و جای کلیدها در صفحه کلید است و در نتیجه نهایی تأثیری ندارد. با هر پاسخ بازخوردی از درستی یا نادرستی پاسخ روی صفحه نمایش ارایه می‌شود.

توضیح: برحسب شرایط آزمایش می‌توان مراحل فوق را با برداشتن تیک کنار آن از جریان آزمایش حذف کرد.

مرحله۳: اجرای آزمون استروپ، در این مرحله تعداد ۴۸ کلمه رنگی همخوان (Congruent) و ۴۸ کلمه رنگی ناهمخوان (Incongruent) با رنگ های قرمز، آبی، زرد و سبز به آزمودنی نمایش داده ‌می‌شود. منظور از کلمات همخوان، یکسان بودن رنگ کلمه با معنای کلمه است، مثلاً کلمه سبز که با رنگ سبز نشان داده می‌شود. منظور از کلمات ناهمخوان، متفاوت بودن رنگ کلمه با معنای کلمه است، مثلاً کلمه سبز که با رنگ قرمز، آبی یا زرد نشان داده می‌شود. مجموعه ۹۶ کلمه رنگی همخوان و ناهمخوان به صورت تصادفی و متوالی نشان داده‌می‌شود. تکلیف آزمودنی این است که صرف نظر از معنای کلمات، تنها رنگ ظاهری آن را مشخص کند. محققان بر این باورند که تکلیف رنگ – کلمه، انعطاف پذیری ذهنی و بازداری پاسخ را اندازه‌گیری می‌کند.

زمان ارائه هر محرک بر روی صفحه نمایشگر ۲ ثانیه و فاصله بین ارائه دو محرک ۸۰۰ هزارم‌ثانیه است. میزان بازداری یا تداخل با کم کردن نمره تعداد صحیح ناهمخوان از نمره تعداد صحیح همخوان به‌دست می‌آید. همچنین طولانی‌تر بودن میانگین مدت زمان پاسخ به محرک‌های ناهمخوان در مقایسه با همخوان، شاخص دیگری برای ارزیابی تداخل محسوب می‌شود.

 پایایی و روایی آزمون:

پژوهش‌های انجام شده پیرامون آزمون استروپ نشانگر پایایی و روایی مناسب آن در سنجش بازداری در بزرگسالان و کودکان است. اعتبار این آزمون از طریق بازآزمایی در دامنه‌ای از۸۰/۰ تا ۹۱/۰ گزارش شده است.

تفاوت تست های استروپ

تست استروپ به طور کلی برای بررسی کنترل و سرعت توجه مورد استفاده قرار گرفته است. در این آزمون رنگ-کلمه به عنوان ملاکی برای سنجش انعطاف پذیری ذهنی می باشد. همچنین در این تست توانایی فرد برای کنترل پاسخ های تکانشی مدنظر قرار می گیرد.

کاربردهای اثر استروپ باعث شده است که در تست اصلی این آزمون تغییرات منعطفی ایجاد شده و انواع آزمون های استروپ تدوین شود. در واقع تست استروپ یک آزمون مجزا و مشخص نیست، بلکه همانطور که در ادامه توضیح خواهیم داد این تست مجموعه ای از روش هایی است که بر پایه اثر استروپ مورد استفاده قرار می گیرد. بنابراین در تست های مختلف به لحاظ تعداد رنگ های نمایش داده شده، نوع محرک ها، زمان نمایش محرک ها و همچنین فاصله زمانی بین دیده شدن محرک ها تفاوت هایی وجود دارد.

استروپ هیجانی

در روانشناسی و روانشناسی شناختی از تست استروپ هیجانی، برای سوگیری شناختی و هیجانی استفاده های گسترده ای شده است. همانند اثر استروپ اصلی (رنگ ــ واژه)، استروپ هیجانی زمان واکنش افراد برای کلماتی است که بار هیجانی خاصی برای آن ها دارد.

طبیعی است که پاسخ افراد غیر افسرده، به محرک های افسرده، سریع تر از افراد افسرده است. افراد افسرده در پاسخ گویی به محرک های افسرده وار تاخیر دارند. در تست استروپ کلاسیک تداخل بین محتوا و رنگ غیر همخوان است. در صورتی که در استروپ هیجانی، این تداخل بین کلمات و بار هیجانی همخوان و ناهمخوان با وضعیت فرد است.

تکلیف استروپ تغییریافته

این تکلیف برای اندازه‌گیری بازداری پاسخ، توجه انتخابی، انعطاف‌پذیری شناختی و خستگی روانی به‌ویژه در ورزشکاران به کار می‌رود.

در نوع تغییریافته این تکلیف تنها متحرک‌های هم‌خوان کلمات قرمز، آبی، سبز و زرد با رنگ متفاوت از معنایشان، روی نمایشگر به نمایش درمی‌آید. آزمودنی باید به رنگ محرک‌ها پاسخ دهد و به معنای آن بی‌توجه باشد. اما درصورتی‌که کلمات با رنگ قرمز نمایش داده شوند، باید بدون توجه به رنگ آن (قرمز) معنی کلمه را به‌عنوان پاسخ صحیح انتخاب کند. به‌عنوان‌مثال، اگر کلمه آبی با رنگ قرمز نوشته‌شده باشد باید آبی را به‌عنوان پاسخ صحیح انتخاب کند.

نتایج حاصله شامل؛ پاسخ صحیح، پاسخ اشتباه، بدون پاسخ بعد از خاتمه فرصت پاسخ و میانگین زمان برای پاسخ‌های درست است. ضمناً کلیه نتایج در هر ۱۰ دقیقه جداگانه ارائه می‌شود.

آزمون استروپ پیچیده

استفاده از آزمون‌های استروپ تغییر یافته، امکان بررسی جنبه‌های مختلف فرآیند‌های مغزی و مناطق درگیر در تشخیص و پاسخ، با توجه به زمان‌های متفاوت ارائه محرک را فراهم می‌کند. این فرآیند‌های متفاوت مغزی با استفاده از روش‌های ERP ,fMRI و تکنیک غیر تهاجمی ‌fNIRS مورد بررسی قرارگرفته است و شواهد محکمی ‌در اثبات تفاوت واکنش شبکه‌های عصبی و مناطق مغزی درگیر در آن فرآیندها، با تغییر در زمان‌های مختلف ارائه محرک، نسبت به زمان ثابت مورد استفاده در آزمون اصلی استروپ، به‌دست آمده است.

با توجه به مطالعات صورت گرفته در آزمون حاضر، برای جلوگیری از ایجاد خوگیری در پاسخ دهی، از فاصله زمانی متفاوت بین نمایش محرک‌ها استفاده شده است. این زمان‌ها شامل ۵۵۰، ۶۵۰ ،۷۵۰، ۸۵۰ و ۹۵۰ هزارم ثانیه است. استفاده از این روش مانع تطابق الگویی در فرد می‌شود زیرا در صورت ادامه داشتن یک روش با زمان ارائه محرک یکنواخت منابع کنترل شناختی و تاثیر سازگاری باعث نتیجه سریعتر و بهتر در انجام مرحله ناهمسان می‌شد.