پیشرفت تکنولوژی ماهیت کارها را از کارهایی که بر قدرت جسمانی فرد تمرکز داشتند به سوی کارهایی که تمرکز اصلی آنها سیستم شناختی انسان است تغییر داد. کارهای که انسانها انجام می دهند از کارهای جسمانی به کارهای پایشی و حل مسئله و تصمیم گیری در سیستم های پیچیده تغییر پیدا کرده است.
در واقع می توان گفت جامعه امروز به عملکرد ایمن و موثر سیستم های فنی متعدد در بخشهای مختلف صنعت و حمل و نقل و ارتباطات و منابع انرژی، اطلاعات و مواد و بهداشت و اقتصاد متکی است. ارگونومی شناختی بر مباحث کاربردی تعامل انسان و فن آوری در محیط کار به ویژه بر نحوه تاثیر گذاری و تاثیرپذیری سیستم شناختی انسان و کار و شرایط کار تمرکز دارد. در مطلب امروز به جزئیات این مبحث پرداخته شده است.
شناخت (cognition)
در روانشناسی شناخت واژه کلی است و کلیه اعمالی که در سنتز اطلاعات صورت می پذیرد مانند درک (دیدن و شنیدن و غیره) توجه، حافظه و استدلال را شامل می شود. شناخت به تعبیر دیگر مکانیسم اصلی است که بوسیله آن درک می کنیم و به خاطر می آوریم و یا به عبارتی همان سیستم پردازش انسان است در واقع مراحل روانی از درک تا عمل را شناخت می گویند.
ماهیت و رشد سیستم شناختی
دیدگاه پردازش اطلاعات
دیدگاه روان شناس سوئیسی ژان پیاژه که بر اساس دو مدل درون سازی و برون سازی پیاژه که نحوه تعاملات ذهن با محیط و نیز تحولات حاصل از آنها را شرح می دهد.
درون سازی اساسا به معنی تعبیر و تفسیر داده های بیرونی برحسب سیستم شناختی موجود است. یعنی آنچه که فراروی فرد قرار می گیرد از نظر شناختی به گونه ای تغییر می یابد که با آنچه که در سیستم وجود دارد و یا نحوه تفکر او منطبق گردد.
برون سازی به معنای در نظر گرفتن ساختار داده های بیرونی است بنابر مدل پیاژه سیستم شناختی به طور همزمان واقعیت را با ساختارهای خود هماهنگ (درون سازی) و خود را با ساختار محیط منطبق می سازد (برون سازی) و به این ترتیب ساختار درونی فرد تغییر کرده و به عبارتی دیگر رشد شناختی رخ می دهد.
رویکرد پردازش اطلاعات
راهبرد و مسلط در مطالعه های رشد شناختی است در این رویکرد ذهن آدمی به عنوان یک سیستم شناختی که قابل مقایسه با کامپیوتر است و اطلاعات حاصل از محیط را به طور مختلف پردازش می کند.
- رمزگذاری
- رمزگذاری مجدد
- رمز گشایی
- ذخیره در حافظه یا بازیابی
ارگونومی شناختی
از ترکیب دو علم روانشناسی شناختی و ارگونومی حاصل شده است. ارگونومی شناختی تعامل انسان کار و محیط را از بعد شناختی بررسی می کند. این آنالیز در فرآیند طراحی برای کسب اطمینان از ایمنی و پیشگیری از خطاهای انسانی لازم و مفید خواهد بود.
ارگونومی شناختی بر طراحی تعامل بین انسان و کار با توجه به محدودیتهای شناختی کاربر تمرکز دارد. ارگونومی شناختی فرآیندهای ادراکی (مانند کشف, طبقه بندی و شناخت الگوها) پردازش شناختی مرکزی(مانند تصمیم گیری ها و حل مسئله و حافظه) و فرآیندهای حسی- حرکتی (مانند تایپ کردن) را مورد مطالعه قرار می دهد.
مباحث مطرح در ارگونومی شناختی
- مهارتهای حسی – حرکتی
- مهارت های حسی – ادارکی
- انگیزش و پاسخ موثر
- توجه
- یادگیری و حافظه
- زبان و ارتباطات
- حل مسئله و تصمیم گیری
- پویایی گروه و کار گروهی
مباحث شناختی در ارگونومی صنعتی از این هم فراتر رفته و به مدلسازی این فرآیندهای روانی می پردازد. هدف درک چگونگی تعامل محیط کار با توانایی ها و محدودیتهای کارگر در رسیدن به عملکرد مورد نظر است.
برای مثال در بررسی طراحی مجموعه ای از کنترلها و نشانگرها نه تنها توجه به ویژگی های کارگر مهم است بلکه توجه به نقش عوامل زیر نیز حائز اهمیت است.
- اعمال و وظایف مدنظر از نشانگرها و کنترل ها
- موقعیت نسبی و مطلق کنترل ها و نشانگرها
- محیط کار
- سازگاری با سیستم
- سازگاری با سایر سیستم ها
وظایف و عوامل محیطی با ویژگی های اپراتور که دامنه ای از تیزبینی توجه و توانایی حل مسئله را شامل می شود در تعامل بوده برای تفسیر و هدایت
اطلاعات حاصل از نشانگرها از هم تاثیر می پذیرند.
در مدل های جدید روانشناسی است تا مشخص کند چگونه افراد با یکدیگر و با مصنوعات به ویژه کامپیوتر کار می کنند. فعالیتها (فرآیندهای ذهنی) و
توانایی های انسان در طراحی و اجرا و ارزشیابی سیستم ها مهم است این مسئله بویژه در تعامل انسان-کامپیوتر بسیار مهم است.
منبع:
