ارگونومی، به بیان ساده روشی است که نیازها، توانائی ها و محدودیتهای جسمی و ذهنی انسان را کانون اصلی طراحیِ محصولاتِ مورد استفاده، مشاغل و محیط اطراف او قرار می دهد، تا ضمن تأمین آسایش، سلامت و ایمنی، موجب افزایش کارائی او گردد.
دانش ارگونومی (که در ایلات متحده آمریکا، مهندسی عوامل انسانی نیز نامیده می شود) هفتاد و هفتمین سالگرد تولد خود را در سال ۲۰۲۲ میلادی جشن گرفت. با این وجود، مطالعۀ اثر متقابل انسان و محیط کارش، در مکتوبات اوایل قرن شانزدهم میلادی نیز دیده می شود. حتی واژه ارگونومی، متشکل از دو کلمه یونانیِ “اِرگون” به معنای ” کار” و “نُموس” به معنای ” قانون”، در سال ۱٨۵۷ میلادی به منظور تأکید بر علمِ کار ابداع گردیده بود. اما همانطور که اشاره گردید، کمی بیش از نیم قرنِ پیش، زمانی که در جنگ جهانی دوم، دانشمندان، سیستمهای پیشرفته، اما در مجموع کم فایده ای را به دلیلِ در نظر نگرفتنِ شرایط نظامیانِ استفاده کننده طراحی کردند، ارگونومی در قالب یک دانش حائز اهمیت مطرح گردید. با گذشت زمان این مطلب آشکارتر گشت که افزایش کارائی و ایمنی درمحصولات و سیستمها، منوط به در نظر گرفتن طیف وسیعی از عوامل محیطی و انسانی است، که این آگاهی، دانش ارگونومی را در طول سالیان به جایگاه امروزی خود سوق داده است.
ارگونومی به عنوان یک دانش نو پا، تکیه بر تحقیقاتِ انجام گرفته در بستر علومی نظیر روانشناسی، فیزیولوژی، آناتومی، بیومکانیک، طراحی و آنتروپومتری (علم اندازه گیری ابعاد بدن) دارد. به همین دلیل امروزه شاهد مشارکت و تعامل طیف گسترده ای از تخصص ها، به طور مثال مهندسی صنایع، طراحی صنعتی، مهندسی ایمنی، شاخه های مختلف علوم پزشکی و پیرا پزشکی، روانشناسی و معماری، در پیشرفت و گسترش روز افزون این دانش هستیم.
به طور کلی، بررسی دقیقِ فعالیتهای جسمی و ذهنی انسان بر اساس ارتباط او با محیط اطراف، زمینه اصلی تمامی مطالعات ارگونومیک می باشد. بر این اساس حیطه های تخصصی در بستر این علم را می توان به شرح زیر تعریف نمود:
ارگونومیِ فیزیکی، که عموماٌ تمرکز بر خصوصیات بیومکانیکی، آناتومیک، فیزیولوژیک و آنتروپومتریکِ انسان دارد. این شاخه از دانش ارگونومی همچنین تأثیر عوامل فیزیکیِ محیطی (مانند گرما، نور، صدا و لرزش) را بر کارائی و عملکردِ افراد، مورد بررسی قرار می دهد. مشارکت در طراحیِ محیط های کاریِ اداری و صنعتی، و همچنین محصولات و لوازم مورد استفاده افراد جامعه، از جمله پروژه های مرتبط با این شاخه می باشند.
از طرف دیگر، ارگونومی شناختی اساساٌ متمرکز بر فرایندهای ذهنی و فعالیتهای مغزی انسان از قبیل حافظه، درک و استدلال به دلیل تأثیر آنها بر اثر متقابل میان انسان و محیط می باشد. متخصصینِ این شاخه در زمینه طراحی وب سایتها و نرم افزارها، پیشگیری و کاهش استرس، و افزایش بازدهی ذهنی افراد در محیط های کاری قادر به ارائه مشاوره و راهکارهای ارگونومیک می باشند.
در عین حال ارگونومی سازمانی (اجتماعی) مشخصاٌ تأکید برسازماندهیِ افراد و مشاغل جهت دستیابی به حداکثر کارائی در یک مجموعه مشخص دارد. در این راستا متخصصین از طریق مطالعه الگوها و ساعت های کاری، چیدمانِ کارکنان در تیم ها و گروه های زیر مجموعه یک سیستم و عواملی از این قبیل، نسبت به تغییرات مورد نیاز پیشنهاداتِ خود را ارائه می دهند.
و نهایتاٌ ارگونومی سیستمی به عنوان موفق ترین روشِ تحلیل، طراحی و ارزیابی، سه شاخۀ فیزیکی، ادراکی و سازمانیِ دانش ارگونومی را به صورت یکپارچه و هماهنگ در اختیار می گیرد. البته در سالهای اخیر زیر شاخه های دیگری چون ارگونومیِ قانونی، ورزشی، تفریحی، توانبخشی و غیره در بستر دانش ارگونومی تعریف و زمینه ساز انجام تحقیقاتِ گسترده تر گردیده اند.
