زمینه های اصلی ارگونومی چیست؟ این دانش شامل سه زمینه اصلی در فضای پژوهشی است: ارگونومی فیزیکی، شناختی و سازمانی.

هر یک از این سه زمینه اصلی زیر شاخه های متعددی دارند. شاخه های تخصصی در زمینه ارگونومی فیزیکی ممکن است شامل ارگونومی بصری هم باشد. شاخه های تخصصی موجود در زمینه ارگونومی شناختی می تواند شامل قابلیت استفاده و تعامل انسان و کامپیوتر و تجربیات کاربردی در این زمینه باشد. برخی شاخه های دیگر ارگونومی شامل ارگونومی محیط زیست، مربوط به تعامل انسان با محیط زیست است که به واسطه آب و هوا، دما، فشار و نور مشخص می شود. عوامل انسانی در ایمنی بزرگراه ها برای درک امکانات بزرگراه ها و توانایی کسانی که از جاده ها و بزرگراه ها استفاده می کنند، شامل رانندگان اتومبیل و کامیون ها، عابران پیاده، دوچرخه سوارها و…، به کار می رود. از این دانش می توان برای طراحی جاده ها و خیابان های ایمن تر و کاهش برخورد ترافیکی استفاده کرد. در چهل و چهار درصد از تصادفات مرگبار در ایالات متحده خطای راننده به عنوان عامل اصلی شناخته شده است، بنابراین با تکیه بر اطلاعات به دست آمده از ارگونومی محیطی می توان جاده هایی بهتر دارای علائم راهنمایی کارآمد تر طراحی کرد که بتوانند به راننده کمک کنند تا در لحظه تصمیم بهتری بگیرد و این یک مثال برای ارگونومی است.

اصطلاحات جدید همیشه در همه زمینه ها تولید می شوند. به طور مثال اصطلاح «مهندسی کیفیت» ممکن است به یک مهندس عوامل انسانی که تخصصش در زمینه سنجش میزان کاربری افراد و امکانات است اطلاق شود. هر چند نام ها همیشه تغییر می کنند ولی متخصصان ارگونومی همیشه با درکی درست از عوامل انسانی به طراحی تجهیزات، سیستم ها و روش های کار برای بهبود شرایط کار و آسایش، سلامتی، ایمنی و بهره وری هر چه بیشتر می پردازند.

مطابق بیانیه انجمن بین المللی ارگونومی، حوزه های تخصصی مختلفی در این عرصه تعریف شده است که در ادامه به توضیح آن ها خواهیم پرداخت.

ارگونومی فیزیکی

ارگونومی فیزیکی چیست؟ ارگونومی فیزیکی مربوط به آناتومی انسان و برخی از خصوصیات تن سنجی، فیزیولوژیکی، زیست مکانیکی و فعالیت بدنی است. اصول ارگونومی فیزیکی به طور گسترده ای در طراحی محصولات مصرفی و صنعتی برای بهینه سازی عملکرد و پیشگیری یا درمان اختلالات مربوط به کار یا کاهش آسیب ها و اختلالات اسکلتی-عضلانی حاد و مزمن، مورد استفاده قرار می گیرد. عوامل خطرساز مانند فشارهای موضعی و محیط کاری کم تحرک می تواند منجر به صدمات بسیاری شود.

اهمیت ارگونومی فیزیکی

ارگونومی فیزیکی برای کسانی که مبتلا به بیماری های فیزیولوژیکی یا اختلالاتی مانند آرتروز، چه مزمن و چه حاد، یا سندرم تونل کارپ هستند، مهم است. انجام برخی کارها و فعالیت ها یا استفاده از برخی دستگاه ها فشار چندانی برای افرادی که مشکل یا بیماری خاصی ندارند ایجاد نمی کند ولی می تواند برای افراد مبتلا به بیماری های ذکر شده بسیار دردناک یا غیر ممکن باشد. دانش ارگونومی برای درمان یا پیشگیری از ایجاد چنین اختلالاتی ابزارها و وسایل مناسب تولید می کند؛ برخی از این وسایل برای درمان دردهای مزمن یا از بین بردن فشارهای ایجاد شده هم توصیه می شوند.

انواع آسیب های ناشی از کار

یکی از رایج ترین انواع آسیب های ناشی از کار، اختلال اسکلتی-عضلانی است. اختلالات اسکلتی-عضلانی مربوط به کار، منجر به درد مداوم، از دست دادن توانایی عملکرد و ناتوانی در کار می شود، اما تشخیص اولیه آن دشوار است زیرا عمدتا با دردهای موقت ایجاد شده بر اثر خستگی اشتباه گرفته می شود. شرایط کاری خاص در برخی مشاغل باعث می شوند کارگران از فشارهای موضعی یا دردهایی که پس از استراحت شبانه از بین نمی روند بیشتر شکایت داشته باشند. این شغل ها عموما مشاغلی با فعالیت مکرر و فشار بدنی بالا هستند. مشاغلی که افراد در آن ها حرکاتی تکراری و رو به بالا یا پایین انجام می دهند یا بارهای سنگین حمل می کنند و یا مشاغلی که در آن ها از تجهیزات ارتعاشی استفاده می شود در این دسته قرار دارند.

تاثیر محیط ارگونومیک بر کاهش آسیب ها

سازمان ایمنی و بهداشت شغلی (OSHA) شواهد مهمی یافته اند که نشان می دهد برنامه های ارگونومی می توانند میزان آسیب وارده به کارگران را کاهش دهند، باعث افزایش بهره وری شوند و جلوی خروج زود هنگام کارگران از چرخه کار را بگیرند. این راهکارها می توانند بلند مدت یا کوتاه مدت در نظر گرفته شوند. راهکارهای بلند مدت و کوتاه مدت شامل آموزش و آگاهی از نحوه صحیح قرار گرفتن بدن، نحوه صحیح استفاده از تجهیزات و مبلمان در محل کار و تمرینات ارگونومیک هستند.

محصولات ارگونومیک

لوازم جانبی رایانه ها مثل میزهای ایستاده و سطوح نرمی که برای استراحت دست در کنار کیبورد و موس هستند در همین راستا طراحی شده اند. علاوه بر این نیروهایی از منابع انسانی می توانند برای آموزش راهکارها، ارزیابی میزان رضایت کارکنان و رعایت معیارهای فوق، اختصاص یابند. در این روند، جمع آوری داده ها برای شناسایی مشاغلی که بیشترین مشکل را دارند، با استفاده از منابعی مانند سوابق آسیب ها و بیماری های شایع و تجزیه و تحلیل حرکات کارکنان مهم است.

امروزه مراکز طراحی ابزارهای کاری خلاقانه در حال آزمایش میزهای کاری هستند که ارتفاع آن ها قابل تنظیم است، میزهای تردمیل و میزهایی دارای دوچرخه ثابت از مدل های آزمایشی دیگر هستند. مطالعات آماری صورت گرفته در این مراکز نشان می دهد استفاده از این میزها باعث کاهش وزن کارکنان و بهبود وضعیت روانی افراد می شود.

ارگونومی شناختی

بسیاری از افراد در پاسخ به سوال ارگونومی چیست به توصیف ارگونومی فیزیکی بسنده می کنند. اما ارگونومی انواع دیگری نیز دارد که به همان اندازه مهم است. ارگونومی شناختی مربوط به فرایندهای ذهنی مانند درک، حافظه، استدلال و پاسخ حرکتی است. این عوامل بر تعاملات بین انسان و سایر عناصر یک سیستم تاثیر می گذارند. مباحث مرتبط شامل بار ذهنی، فشار تصمیم گیری، عملکرد حرفه ای، قابلیت اطمینان انسانی، استرس کاری و آموزش های شغلی است. این موارد ممکن است مربوط به سیستم تعامل انسان و کامپیوتر هم باشند. مطالعات اپیدمیولوژیک ارتباط مستقیمی بین زمانی که فرد بی تحرک می گذراند و عملکردهای شناختی او، مانند از بین رفتن شادابی و ایجاد افسردگی را نشان می دهند.

ارگونومی سازمانی

برای تکمیل پاسخ به سوال ارگونومی چیست باید به ارگونومی سازمانی اشاره کرد. ارگونومی سازمانی مربوط به بهینه سازی سیستم های اجتماعی-فنی، از جمله ساختارهای سازمانی، سیاست ها و فرایندهای آن ها است. موضوعات مرتبط شامل ارتباطات، مدیریت منابع انسانی، برنامه ریزی کار و سیستم های کاری، برنامه ریزی زمان کار، مدیریت کارهای گروهی، طرح های مشارکتی، ارگونومی جامعه، تعاونی ها، طرح ریزی مشاغل جدید، کارگروه های مجازی، دورکاری و مدیریت کیفیت کار است.