از آنجایی که بسیاری از انسان‌ها حداقل یک سوم عمر خود را در محیط‌های کاری سپری می‌کنند از محیط طبیعی خود دور بوده و کمبود تعامل انسان با طبیعت مشکلات سلامتی برای انسان به همراه خواهد داشت. بنابراین پیوند انسان با طبیعت بعنوان یک پارادایم جدید دانش پایه ارگونومی در طراحی محیط کار با هدف ارتقاء سلامت و رفاه انسان بایستی مورد توجه قرار گیرد.
بیوفیلیا (Biophilia) برگرفته از یک کلمه یونانی به معنای عشق و پیوند، مفهومی است که برای اولین بار توسط ادوارد ویلیسون در سال ۱۹۸۴ درباره ارتباط ذاتی انسان با طبیعت مطرح شد و بیانگر این موضوع است که انسان از لحاظ بیولوژیکی وابسته به طبیعت می‌باشد. ایده طراحی بیوفیلیک بر اساس پیوند مجدد انسان با طبیعت به منظور دستیابی به نیازهای بیوفیلیک (زیست‌گرا) درونی و بهبود رفاه انسان شکل گرفته است.
وابستگی انسان به طبیعت
بشریت از طریق شکار، کشاورزی یا فرایندهای شناختی و حالات روانی که از طریق تعاملات با دنیای طبیعی شکل گرفته است، در جستجوی شناخت جهان طبیعی می‌باشد که به آن تعلق دارد. ترجیحات انسان به ویژگی‌های موجود در طبیعت (که ممکن است از طریق تجربه و فرهنگ تغییر یابد) نتیجه تکامل تدریجی است. عدم انطباق بین ویژگی‌های تکاملی تطبیقی و محیط زیست مدرن منجر به بروز ناسازگاری می‌شود که نهایتا منجر به استرس شده و مشکلات سلامتی را بدنبال خواهد داشت.
معیارها و ویژگی‌های طراحی بیوفیلیک:
برخی از ویژگی‌های طراحی بیوفیلیک که بطور ویژه در ارتباط با کار هستند شامل رنگ، گیاهان، نورپردازی، تمثال های طبیعی، صداهای طبیعی و چشم‌انداز طبیعی می‌باشند. برخی از این ویژگی‌ها ممکن است برای استفاده در تمامی محیط‌های کاری مناسب نباشند (بعنوان مثال استفاده از گیاهان طبیعی در محیط استریل آزمایشگاهی) بنابراین درک ترجیحات، شناسایی انتظارات و نیازهای افراد از عناصر طبیعی جهت کمک به طراحان و سایر ذینفعان در انتخاب ویژگی‌های محیطی مهم و قابل‌ملاحظه می‌باشد.
رنگ:
اگرچه افراد رنگ‌ها را بطور مشابه درک می‌کنند اما ترجیحات افراد بین کشور و فرهنگ‌ها متفاوت است. بعلاوه به نظر می‌رسد مردان و زنان بطور متفاوتی نسبت به رنگ واکنش نشان می‌دهند چراکه زنان نسبت به اثرات روشنایی و رنگ‌های اشباع حساس‌تر هستند.
در محیط‌های کاری، کارکنان تمایل به محیطی دارند که خلاقیت آنها را تحریک کند. ترکیب رنگ‌های سبز، آبی و سفید می‌تواند اثرات مثبتی بر خلاقیت افراد داشته و به نظر می‌رسد رنگ سبز اثرات مهمتری داشته باشد. مطالعه انجام شده در این خصوص نشان داده است که زمانی که افراد قبل از انجام یک کار خلاق نگاه کوتاهی به رنگ سبز داشته باشند در مقایسه با رنگ سفید، خاکستری یا دیگر رنگ‌های روشن عملکرد خلاقانه بهتری خواهند داشت. شباهت بسیاری بین تحقیقات مختلف انجام شده وجود دارد برای مثال رنگ سبز در اماکن اداری می‌تواند بر انگیزه، شور و اشتیاق و بهره‌وری افراد تاثیر مثبت داشته باشد.
ترکیبی از رنگ‌های محرک می‌تواند در کاربردهای محدود هیجان‌انگیز باشند. با این حال رنگ‌های محرک می‌توانند اثرات و پاسخ های ناخوشایند مانند سرگیجه داشته باشند به این معنی که استفاده حداقل از ترکیب رنگ‌های محرک در جهت حفظ محیط سالم بسیار کمک‌کننده می‌باشد. برای مثال رنگ سبز تیره- حس آرامش، سبز زرد- تحریک و قرمز- تمرکز بالا را در افراد ایجاد می‌کند. رنگ قرمز در ارتباط با افزایش عملکرد شغلی در وظایف نیازمند تمرکز شناختی و رنگ آبی در ارتباط با افزایش خلاقیت است.
نورپردازی:
برخورداری از نور طبیعی در محل کار موجب آرامش، رضایت شغلی و کاهش ترک کار شده و بعنوان تعیین‌کننده استرس محیط کار می‌باشد. بطور میانگین، مواجهه با سطح نور کمتر از نور خورشید (چه در فرم طبیعی یا مصنوعی) موجب افزایش سطح ملاتونین شده و سبب خواب‌آلودگی و افسردگی می‌شود. با اینحال، مواجهه با نور روز بیش از حد می‌تواند منجر به گرمای بیش از حد شده و بر روی وظایف اجرایی تاثیر منفی داشته باشد. ترکیب نور روز و نور مصنوعی برای ایجاد شرایط مطلوب نور در محیط کار استفاده می‌شود که با اندازه‌گیری آن می‌توان میزان و کیفیت نور مورد نیاز برای انجام وظایف را تعیین کرد.
گیاهان:
فواید گیاهان برای محیط ساختمانی و انسان موضوعی است که بطور گسترده مورد بررسی قرار گرفته است. کارکنان گیاهان مصنوعی را دوست ندارند و گیاهان زنده را بعنوان یک فاکتور مثبت در ایجاد رفاه در محیط کار در نظر می‌گیرند. همچنین اثرات مثبت گیاهان بویژه زمانی که گل داده و یا رشد کنند دیده می‌شود. این نشان می‌دهد که تغییرات پیوسته در طبیعت یکی ویژگی قابل ملاحظه است که توجه انسان را جلب می‌نماید.
گیاهان همچنین دارای ویژگی‌های نامرئی در محیط زیست از قبیل رایحه مطبوع، فیلتراسیون هوا و کاهش سندروم بیماری ساختمان می‌باشند. بنابراین، شناسایی آلاینده‌ها و انتخاب برخی از گیاهان در تصفیه آلودگی هوا می تواند در بهبود کیفیت هوای داخلی ساختمان بسیار اثر بخش باشد. سرخس از گیاهانی است که قابلیت بالایی در حذف آلاینده فرمالدهید از هوا دارد.
نگهداری از گیاهان در محیط‌های کاری برای کمک به حفظ آرامش و فراهم‌سازی امکان استراحت و توقف کار و ایجاد تعادل بین بار کار روانی و فیزیکی ضروری است. برای مثال قراردادن گیاهان دور از محل کار و تماشای گاه به گاه مناظر طبیعی با ایجاد فواصل استراحت بصری کوتاه برای اپراتور کامپیوتر، منجر به کاهش خستگی بینایی و استرین کار تکراری با کامپیوتر شده و در نتیجه وظایف خود را با توجه و دقت بیشتری انجام دهند.
چشم انداز طبیعت:
ایجاد چشم‌اندازهای طبیعی ارزان قیمت بوده و نیاز به مدت زمان طولانی برای اثر بخش بودن آنها نیست. چشم‌انداز پنجره‌هایی رو به طبیعت سلامتی، رضایت از کار و زندگی و ظرفیت تحمل بالایی را ایجاد کرده و همچنین با ایجاد فواصل کانونی مختلف چشم به کاهش استرین چشمی کمک می‌کنند.
مشاهده آبشارها تاثیرات مثبت غوطه‌وری در آّب را به یاد آورده یا بطور ذهنی ایجاد می‌کنند و استرس فیزیولوژیکی و روانشناختی را کاهش می‌دهد. ترکیب چشم‌انداز آب و زمین بیشتر مورد توجه افراد قرار گرفته است. کیفیت آب نیز بر ظرفیت بازیابی درک شده آنها تاثیر می‌گذارد. آب تمیز تجدید کننده‌تر از آب‌های قهوه‌ای یا کثیف درک می‌شود.
در ارتباط با چشم‌انداز پنجره وظایف کارکنان و خصوصیات فردی نیز بر ادراک افراد تاثیر می گذارد. برای مثال، کارهایی که نیازمند تمرکز نسبتا پایینی هستند خواستار چشم انداز پویاتری نسبت به کارهایی هستند که خواستار سطوح بالایی از تمرکز هستند.
آثار هنری و مثال‌هایی از طبیعت
آثار هنری و جلوه‌های طبیعی در محیط کار منجر به کاهش خشم و استرس شده و به همراه حضور گیاهان ممکن است باعث افزایش رضایت شغلی، سلامت جسمی، روانی و بهره‌وری شوند.
استفاده از مواد مصنوعی مشابه با مواد طبیعی در طراحی داخلی (از قبیل کف پوش‌های لمینیت مصنوعی با طراحی چوب و تصویر زمینه گیاه و شاخ و برگ) به نظر می‌رسد برای ایجاد یک محیط داخلی مناسب باشند چراکه بیشتر یادآور طبیعت می‌باشند.
صدا:
صدا در محیط‌های کاری همیشه وجود دارد و بطور مستقیم راحتی، ایمنی، سلامت عملکرد کارکنان ساختمان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. سر و صدای ناخواسته باعث اختلال و مانعی برای شنیدن صداهایی می‌شوند که مردم بطور معمول دوست دارند بشنوند. مواجهه با سر و صدای بالا منجر به ایجاد اضطراب، استرس، افزایش فشار خون و سایر بیماری‌های جسمی می‌شود.
صداهای طبیعت ممکن است در بهبودی استرس و احساسات ناخوشایند مفید باشند. وجود صدای پرنده در محیط کار ممکن است به عنوان یک عامل حواس‌پرت کننده مثبت خوشایند بوده و فرد را در ایجاد وقفه در کار و استراحت تشویق نماید. البته تمامی این قبیل صداها خوشایند نیستند. برخی از صداهای پرندگان یادآور تهدید بوده و باعث ایجاد تحریک در افراد شده و مانع بازیابی استرس می‌شوند. صدای سفید ایجاد شده از صداهای طبیعی مانند صدای اقیانوس و یا آبشار سبب پوشش اثرات نامطلوب صدا شده و باعث افزایش تمرکز در حضور سایر صداهای حواس‌پرت کننده دیگر باشد. همچنین وجود گیاهان بویژه برگ‌های آنها به کاهش سر و صدا از طریق جذب نسبی امواج صوتی کمک می‌کند.
منبع:
