مصاحبه کننده: گفتگوی اختصاصی نشریه دانشجویی ارگونومی (فصلنامه دانشجویی ارگونومی)
تاریخ مصاحبه: سال ۹۸
تنظیم: الهه اویسی، دانشجوی کارشناسی ارشد ارگونومی
تاریخ مصاحبه: سال ۹۸
تنظیم: الهه اویسی، دانشجوی کارشناسی ارشد ارگونومی
دکتر مجید معتمدزاده، عضو هیات علمی بازنشسته گروه ارگونومی دانشگاه علوم پزشکی همدان است. وی متولد ۱۳۴۵ در مشهد می‌باشد که در سال ۱۳۶۴ وارد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در رشته بهداشت حرفه‌ای و در سال ۱۳۶۹ وارد مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس شدند پس از آن در سال ۷۲ چون بورسیه دانشگاه علوم پزشکی همدان بود مشغول به تدریس شدند. وی در سال ۱۳۷۶ در اولین دوره دکترای بهداشت حرفه‌ای دانشگاه تربیت مدرس پذیرفته شد و موضوع پایان‌نامه دکتری ایشان در حوزه ارگونومی بوده است. گفتگوی اختصاصی مجله ارگونومی با این استاد برجسته ارگونومی را در زیر می‌خوانیم.
دلیل اینکه وارد حوزه‌ی ارگونومی شدید چه چیزی بوده است؟
بنده در سال ۱۳۷۶ در اولین دوره‌ی دکترای بهداشت حرفه‌ای دانشگاه تربیت مدرس پذیرفته شدم و دانشگاه همدان به علت نیاز به ارگونومی در نامه‌ی موافقت با مأموریت آموزشی بنده قید کردند که موضوع رساله دکتری باید در زمینه ارگونومی باشد، از طرفی در آن زمان فردی که بتواند راهنمای مناسبی برای انجام رساله دکتری در حوزه ارگونومی باشد در کشور وجود نداشت به همین دلیل بنده با مکاتبات با آقای پرفسور شاهنواز ایشان را راضی کردم تا سرپرستی پایان نامه بنده را بر عهده بگیرند. در کنار این مکاتبات حضور ایشان در ایران به بهانه‌ی تدریس درس ارگونومی در دانشگاه تربیت مدرس بهانه‌ای شد تا در زمینه‌های مختلف ارگونومی از ایشان چیزهای زیادی یاد بگیریم. ارتباط با آقای دکتر شاهنواز به بهانه‌ی استاد راهنما بودن در پایان‌نامه دکترای بنده باعث خیر شد و چون دکتر شاهنواز در کشورهای در حال توسعه کار کرده بودند و انجمن‌های ارگونومی را در کشورهای مختلفی توسط دانشجویان ایشان تأسیس شده بود همچنین یکی از آرزوهای ایشان این بود که روزی در ایران هم انجمن ارگونومی داشته باشیم.
در سال ۷۹ کارگاه آموزشی ارگونومی برای اساتید ارگونومی به مدت یک هفته توسط ایشان برگزار شد و در روز آخر در جلسه‌ی پرسش و پاسخ دو تصمیم مهم گرفته شد گروهی برای تشکیل انجمن ارگونومی مأمور شوند که بنده به عنوان دبیر و هماهنگ کننده‌ی آن جمع افتخار حضور داشتم. تصمیم دوم تعیین روز ارگونومی در ایران بود که به همت دوستان ۱۶ شهریور را به عنوان روز ارگونومی قرار دادند و با تلاش بسیاری از دوستان در ۲۰ اردیبهشت سال ۱۳۸۰ انجمن ارگونومی تأسیس شد. بنده از سال ۱۳۸۰ تا سال ۱۳۹۲ دبیر انجمن ارگونومی بودم.
در اساسنامه‌ی اولیه انجمن یکی از وظایف انجمن راه اندازی مقطع کارشناسی ارشد ارگونومی بود که خوشبختانه در سال ۸۷ اولین دوره‌ی کارشناسی ارشد ارگونومی در دانشگاه علوم پزشکی همدان، شیراز و بهزیستی تأسیس شد. یکی از فعالیت‌های انجمن، انتشار مجله‌ی ارگونومی بود اما به علت وجود مشکلات متوقف شد اما پس از پیگیری‌های سال ۹۱، ۹۲ دوباره انتشار مجله ارگونومی از سر گرفته شد و بنده افتخار داشتم به عنوان سردبیر در این مجله فعالیت کنم.
بنده در کنار تدریس در دانشگاه و سردبیر مجله به عنوان مشاور از سال‌های اولیه‌ی بعد از دکترا به عنوان مشاور ارگونومی کار کردم. دلیل این حضور در صنعت به عنوان مشاور ارگونومی و اجرای پروژه‌های کوچک و بزرگ در صنایع نشان دادن نمونه‌های عملی موفقیت در فعالیت‌های ارگونومی و ارتقای سامت بوده است. در سال ۸۱ افتخار همکاری با پروژه‌های ارگونومی ایران خودرو را داشتم و تا امروز مشاور این شرکت بودم. کارهای بزرگی در صنایع مختلف از جمله کویر تایر و چندین بانک انجام شده که نمونه‌های مثال زدنی از آموزه‌های کاربردی این دانش در سطح کشور است.
وضعیت ارگونومی در ایران و جهان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در جهان توسعه یافته وضعیت ارگونومی مناسب است و کشورهای در حال توسعه تاش می‌کنند از ثمرات این دانش استفاده کنند و وضعیت ایران هم خوب است و ما جز پنجاه و چند کشوری هستیم که دارای انجمن ارگونومی و رشته‌ی دانشگاهی است و به نسبت کشورهای هم تراز وضعیت خوبی داریم اما نسبت به جهان توسعه یافته هنوز به کار زیاد و تربیت نیروی متخصص نیاز داریم و انتقال دانش و تکنولوژی نیازمند حضور اساتید مطرح دنیا یا فرستادن دانشجویان به دانشگاه‌های مطرح برای کسب دانش است.
آیا اعتقاد دارید که ارگونومی محدود شده به ارگونومی شغلی و ما عوامل انسانی رو فراموش کردیم؟
ارگونومی دانش وسیعی است و از نگاه بهداشت حرفه‌ای، ارگونومی شغلی را در نظر می‌گیریم چون تمرکز روی حرفه و شغل است اما خوشبختانه رشته‌ی ارگونومی یا مهندسی عوامل انسانی صرفاً نگاه شغلی ندارد. در دنیا دو روایت از ارگونومی داریم: اروپایی‌ها با نگرش سلامت و در آمریکا و کانادا با نام عوامل انسانی با نگرش بهره‌وری. در ایران نگرش سلامتی و شغلی غالب است اما سعی شده است در بازنگری‌های اخیری که در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری انجام شده است این نگاه اصلاح شود و دربردارنده‌ی کلیه‌ی عوامل انسانی است.
چرا هیچ جایگاه شغلی برای ارگونومی در ایران وجود ندارد؟
اگر دانشجویان پس از فارغ‌التحصیلی در جامعه کارهای مناسبی انجام دهند، جامعه آنها را به رسمیت خواهد شناخت و وظیفه‌ی ما این است کارکرد این دانش را به گوش مدیران صنایع و بخش‌های نیازمند برسانیم. در هیچ رشته‌ای در دنیا جایگاه ایجاد نمی‌شود بلکه فارغ‌التحصیلان باید توانمندی‌های خود را اثبات کنند.
ارگونومی مستقل است یا وابسته به بهداشت حرفه‌ای؟
بهداشت حرفه‌ای در ایران به اصطلاح مادر ارگونومی بوده است و در دنیا نیز بنیان گذاران ارگونومی عمدتاً از رشته‌ی بهداشت حرفه‌ای بوده‌اند اما وقتی رشته‌ی ارگونومی تا مقطع دکتری شکل گرفته است به نظر می‌رسد فارغ‌التحصیلان باید استقلال خود را اعلام کنند، هرچند وابستگی‌ای که بین ایمنی، بهداشت و ارگونومی هست هیچ‌گاه قابل حذف نیست و متدهای متفاوت با اهداف یکسان هستند و هدف همگی ایجاد محیط کار سالم و جامعه‌ی سالم است. در بسیاری از کشورها مرزی بین این رشته‌ها وجود ندارد و همگی به صورت یک پکیج هستند مانندHSE. بیشتر دانشجویان مقطع ارشد ارگونومی از کارشناسی بهداشت حرفه‌ای، بخشی از رشته‌های توان‌بخشی و بخشی از دیگر رشته‌ها هستند اما این به مفهوم وابستگی ارگونومی به بهداشت حرفه‌ای نیست یک رشته‌ی کاملا مجزاست.
چه کارهایی برای ارتقای ارگونومی انجام دادید؟
بنده افتخار داشتم برای مطرح شدن نام ارگونومی در کشور در بیست سال گذشته کارهای مؤثری انجام دهم. همان‌طور که اشاره کردم در تأسیس انجمن پیشتاز و ۱۲ سال دبیر انجمن ارگونومی بودم. در راه اندازی مقطع ارشد و دکتری نیز همکاری کردیم البته این‌ها کارهایی است که تیمی انجام می‌شود و به عنوان سردبیر در مجله ارگونومی فعالیت دارم و به اتفاق دوستان در دانشگاه و آقای دکتر چوبینه مجله را اداره و همایش‌های دوسالانه را برگزار می‌کنیم. بنده افتخار داشتم به عنوان یکی از اعضای خانواده‌ی ارگونومی در همه‌ی فعالیت‌های مطرح این رشته نقش داشته باشم و خوشحالم توانستم نقش مثبتی در ارتقای جایگاه ارگونومی در کشور داشته باشم.
چرا ارگونومی در مقطع کارشناسی تدریس نمی‌شود؟
علوم بین رشته‌ای معمولاً در دنیا در مقطع ارشد و دکتری وجود دارند.
با توجه به اهمیت این رشته چرا ردیف استخدامی در هیچ وزارتخانه‌ای برای این رشته وجود ندارد؟
به دلیل جدید بودن رشته و به دلیل معضل بیکاری در کشور حتی فارغ‌التحصیلان رشته‌های قدیمی با کمبود کار مواجه هستند. برای جایگاه ارگونومی مثالی می‌زنم: در ۱۶ سال گذشته که مشاور ارگونومی ایران خودرو بودم از سال ۸۷ _ ۸۸ به بعد در این کارخانه اداره‌ی ارگونومی تشکیل شد و در چارت سازمان وجود دارد و حتی با وجود محدودیت‌ها، عملکرد بسیار خوب گروه ارگونومی باعث شد با تشکیل این اداره موافقت شود. این اتفاق در مورد شرکت کویر تایر هم رخ داد به صورتی که خود شرکت به این نتیجه رسید که نیاز به بخش ارگونومی وجود دارد.
چه توصیه‌ای برای دانشجویان این رشته دارید؟
با توجه به کاربردی بودن رشته دانشجویان باید بنیه‌ی علمی خود را هم از لحاظ عملی و کار با تجهیزات و هم از لحاظ علمی و تمرکز روی تفاوت‌هایی که این رشته را از علوم دیگر متمایز می‌کند، تقویت کنند و توانمندی و تبحر خود را افزایش دهند زیرا با توجه به محدودیت‌های صنایع، شرکت‌ها ترجیح می‌دهند کار را به افراد کاربلد بسپارند. ما باید با انجام درست کارها و ارائه‌ی آنها به جامعه، زمینه‌ی کار و اشتغال ایجاد کرده و به آن مشروعیت دهیم که طول می‌کشد و نیازمند گذر زمان است.
هم اکنون کدام زمینه از ارگونومی در جهان مورد توجه قرار گرفته است؟
ارگونومی دارای چندین حیطه‌ی اصلی است و به طور سنتی بیشتر به ارگونومی فیزیکی، طراحی ایستگاه‌های کاری، آنتروپومتری، طراحی‌های مناسب و تناسب طراحی‌ها با انسان پرداخته می‌شود اما در سال‌های اخیر به دلیل وسعت ارگونومی شناختی تحقیقات زیادی در این زمینه انجام می‌شود و حدود ۵۰ درصد حجم مطالعات در این زمینه انجام می‌شود.
اگر بخواهید تعریفی از ارگونومی ارائه دهید چه خواهد بود؟
به طور ساده ارگونومی یعنی طراحی برای انسان و تناسب کار و فعالیت برای انسان‌ها البته الان ارگونومی در زندگی اجتماعی نیز وارد شده و فقط محدود به کار نمی‌باشد.
آیا می‌توان یک روز را به نام روز ارگونومی وارد تقویم کرد؟ چگونه؟
همان‌طور که اشاره کردم ۱۶ شهریور به عنوان روز ارگونومی قبل از شکل گیری انجمن نام گذاری شده است ولی با توجه به تأسیس انجمن در ۲۰ اردیبهشت اگر قرار بر این باشد که این روز وارد تقویم شود بهتر است روز تأسیس انجمن باشد.
اگر نکته‌ای جا مانده و می‌خواهید به گوش مخاطبان نشریه برسد، بفرمایید.
خیلی خوشحال شدم که به فکر ارگونومی بودید و مجله‌ای برای ارگونومی مجوز گرفته‌اید و اینکه مخاطب برای ارگونومی جذب کرده‌اید و هیچ تلاشی نیست که اگر درست انجام شود به نتیجه نرسد. ان ان‌شاءالله تلاش شما هم به نتیجه برسد.
