نقش فاکتورهای انسانی و ارگونومی در بروز حوادث

تحقیقات نشان می دهند که در ۹۰ % حوادث، خطاهای انسانی نقش دارند. بنابراین توجه به فاکتورهای مربوط به انسان و مسائل ارگونومی در پیشگیری از بروز حوادث نقش عمده ای دارند.

فاکتورهای انسانی و ارگونومی به توانایی افراد در انجام وظایف محوله مربوط می شود. این تواناییها به توانمندی های ذهنی و فیزیکی (Physical & Mental) مربوط می شود. مشخصات فیزیکی و ذهنی در بین افراد مختلف، متفاوت است و هر فردی از تواناییهای ذهنی و فیزیکی خاص خود برخودار است.

تفاوتهای فردی می تواند در توانایی پذیرش اطلاعات، سرعت درک آنها و مدت زمان مربوط به ارائه پاسخ یا عکس العمل گردد. زمانی که اطلاعات در اختیار فرد، مبهم، ناکافی و یا پیچیده باشد، توانایی درک و پاسخ در زمان کوتاه و بصورت موثر ممکن است میسر نباشد.

حذف خطاهای انسانی بطور کامل ممکن نمی باشد، بنابراین به ایجاد لایه های حفاظتی (Safeguards) برای کاهش اثر خطای انسان و یا تهیه دستورالعمل در واکنش به شرایط بوجود آمده می توان اقدام نمود.

دستورالعملها می توانند در قالب واکنش به شرایط اضطراری یک دستگاه، حادثه در یک واحد فرآیندی و یا در خصوص واکنش به بلایای طبیعی طراحی و نگاشته شوند. در شرایط نرمال، پرسنل ممکن است دچار فراموشی، گیج شدن و یا نسبت به شرایط خاص که قبلا تجربه ننموده اند دچار سردرگمی گردند. این موضوعات مخصوصا در شرایط پر استرس مانند شرایط حادثه تشدید می گردند.

در سیستم هایی که به منظور کاهش اثرات خطای انسانی ایجاد می گردند، می بایست سیستم در حالت fail- safe طراحی نگردند. بلکه دارای ملاحظات fool proof باشند. بعبارت دیگر خطای انسانی موجب نقصان در سیستم نگردند و در برابر خطاهای بوجود آمده مقاوم باشند.

آنالیز قابلیت اعتماد در برابر خطای انسانی (Human Error or Reliability Analysis- HRA) در مشخص نمودن نقاطی که ممکن است خسارات اتفاقی (Accidental Loss) رخ دهد را مشخص می کند

بروز خطای انسانی به موارد مختلفی چون پیچیدگی تجهیزات (Complexity Of Equipment) ، نقاط اشتراک انسان با دستگاه (Human-Equipment Interface) ، سخت افزار طراحی شده برای عکس العمل در مواقع اضطراری (Hardware for Emergency Actions) ، دستورالعملهای بهره برداری، روشهای تست دستگاه و نفرات و میزان آموزش بستگی دارد.

احتمال بروز انواع خطاها با توجه به وظایف افراد بر طبق جدول زیر پیش بینی می گردد.

ویژگیهای فردی (Human Attitude) :

یکی از مهمترین پارامترهایی که بر عملکرد انسان تاثیر می گذارد، ویژگیهای فردی ست. بعضی از ویژگیهای فردی که موجب بروز حوادث می گردند، عبارتند از:

• بی علاقگی: تنبلی، اهمیت ندادن، وقت کشی، گوش بزنگ نبودن. این ویژگی اثر مخربی بر سایر همکاران داشته و می تواند بر تمام سازمان اثر منفی بگذارد.
• اعتماد به نفس کاذب: خوشنودی بیش از حد از عملکرد خود که موجب نادیده گرفتن مسائل ایمنی، استفاده از میانبر در کار و حذف محافظهای ایمنی دستگاه می گردد.
• خصومت و کینه توزی: موجب می شود که با کمترین تحریک خارجی، عصبی شود و بدلیل تحریک پذیری، دقت کار پایین آمده و تمرکز از بین می رود و موجب کمرنگ شدن مسائل ایمنی در کار می گردد.
• عجول: این صفت موجب می شود که فرد سعی کند وظایف محوله را با عجله انجام دهد و همین موجب بالا رفتن ریسک کار می گردد.
• سرکشی و تمرد: با کوچکترین مساله، این افراد تحریک می گردند.
• سهل انگاری: عدم دقت کافی در انجام امور محوله.
• حس قهرمان بازی: این افراد واقعیتها را نمی بینند و با کارهایی که انجام می دهند موجب بالا رفتن ریسک در محیط کار می گردد.

روشهای کاهش خطای انسانی:

در دسترس بودن تجهیزات و دستگاهها:

قسمتهایی از تجهیزات و دستگاهها که فرد می بایست با آنها کار کند می بایست در ارتفاع مناسب برای یک فرد با قد متوسط در نظر گرفته شود. این تجهیزات شامل emergency shut off valve ، ESD push button و تجهیزات آتش نشانی شامل خاموش کننده، هایدرانتها و… پانلهای کنترل فرآیند و … استاندارد ASTM F-0011

استفاده از نشانه گذاری (Marking) ، برچسب گذاری (Labeling) و درج توضیحات (Instruction) :

به شش دسته تقسیم می گردند:

1. آتش نشانی (Firefighting) : آن دسته که اطلاعات یا توضیحاتی در رابطه با پیشگیری از حریق و یا تجهیزات مقابله با حریق می دهند. مانند no open light
2. الزامات (Mandatory) : آن دسته که اطلاعاتی که تبعیت از آنها اجباریست بیان می نماید.
3. مربوط به شرایط اضطراری: آن دسته که در زمان شرایط اضطراری می بایست پیروی گردند.
4. هشدار (Warning) : مانند toxic gas
5. ممنوعیت (Prohibition) : انجام یک کار خاص را ممنوع می کند مانند شوخی کردن در محل کار.
6. عمومی (General) : شامل اطلاعات عمومی که در پنج دسته بالا قرار نمی گیرد.

علائم توضیح دهنده بر روی کلیه سیستمهای مربوط به شرایط اضطراری از جمله پمپ آتش نشانی، سیستمهای ثابت فوم و… برای تشریح بهتر نحوه عملکرد و بهره برداری می بایست نصب گردند. بر روی خطوط آب شبکه آتش نشانی که دارای شیر ایزولاسیون هستند می بایست از فلاشهای نمایانگر جهت (پیکان) استفاده گردد.

مشخص نمودن محل و تعداد مانیتورها، هایدرانتها، پمپها، فوم چمبرها و… می توانند در بهره برداری کمک نمایند.
نصب برچسب بر روی کنترل پانلها می تواند توضیحات مفید و کاربردی را در اختیار نفرات قرار دهد.
توضیحات مربوطه می بایست به زبان فارسی، مختصر و مفید باشد.

شناسایی با رنگ (Color Identification) :

رنگهای استاندارد در صنعت برای مشخص نمودن خطرات فیزیکی، نشانه گذاری تجهیزات ایمنی و روش بهره برداری از تجهیزات بشرح ذیل تعریف شده است:

قرمز: دکمه توقف دستگاه (stop button) یا سوئیچ های الکتریکی برای توقف اضطراری دستگاهها.

• دسته ها و میله های توقف اضطراری ماشینها و دستگاهها.
• چراغ های نشانگر شرایط خطرناک عملیاتی بر روی پانل های آلارم و کنترل ها و یا بر روی دستگاهها.
• تجهیزات اطفا حریق مانند هایدرانت ها، مانیتورها، شیلنگهای آتش نشانی، آژیرها و …
• ظروف قابل حمل حاوی مایعات قابل اشتعال
• شرایط توقف (Stop Condition)
• شیرهای ایزوله ESD و عملگرهای مربوطه (Actuators) .

نارنجی: تجهیزات نجات دریایی مانند قایق نجات، جلیقه و حلقه های نجات و…

• مشخص نمودن قطعات خطرناک دستگاهها و ماشینها
• نشانه گذاری محافظ های بخشهای خطرناک ماشین در حال کار.
• علائم خطر (Danger Sign)
• شناسایی شیرهای اطمینان (Relief Valve) یا تجهیزات خاص ایزولاسیون بادنما

زرد: برجسته نمودن خطرات فیزیکی (به صورت نوار مشکی و زرد) قفسه های (Cabinet) نگهداری مایعات قابل اشتعال.

• ظروف مواد ناپایدار و خورنده
• علائم هشدار و احتیاط
• شرایط احتیاط (Caution Condition)
• علائم ترافیک و مسیرها

سبز: تجهیزات ایمنی مانند ماسک گاز، برانکارد

• علائم مسیرهای تخلیه و خروج اضطراری
• نشانگرهای کنترل پانل ها در حالت کارکرد ایمن دستگاه.
• چشم شورها و دوشهای ایمنی (Safety Showers & Eye washes)

 آبی: نشانه های توضیحی (Instructive) ، شامل اطلاعات (Informational) ، توصیه کننده (Advisory) . نشانه های هشدار H2S (معمولا بصورت چراغ چشمک زن)

سفید: نشانه گذاری جاده ای خودروهای اطفا حریق و امداد پزشکی

رنگهای بنفش، قهوه ای، مشکی و خاکستری در مفاهیم ایمنی نقش ندارند . NFPA90 مربوط به کد گذاری با رنگها و کاربرد رنگها در صنعت می باشد.

تهیه و تنظیم: دکتر بهنام بیگلری

منبع: https://acgih.ir