کاتبان باستانی نیز با آسیب‌های ارگونومیک مواجه بودند

مقدمه

ما اغلب کاتبان را همچون شخصیت «بارتلبی کاتب» در داستان کوتاه هرمان ملویل تصور می‌کنیم؛ کارمندی ساکت، رنگ‌پریده و مکانیکی که با ولع اسناد حقوقی را کپی می‌کند، تا زمانی که به فردی منزوی تبدیل شده و پشت میزی با منظره‌ای از دیوار آجری تبعید می‌شود.

اما در مصر باستان، کاتبان صرفاً رونویس‌کنندگان خسته نبودند. آن‌ها معمولاً مقاماتی محترم بودند، بالاتر از صنعتگران و بازرگانان و پایین‌تر از کاهنان و اشراف. جایگاه اجتماعی‌شان عمدتاً از سوادشان ناشی می‌شد؛ مهارتی که در دوران پادشاهی کهن (۴۲۰۰ تا ۴۷۰۰ سال پیش) هنوز نوپا بود. خانواده‌های بانفوذ پسران نوجوان خود را برای آموزش و ورود به دربار سلطنتی می‌فرستادند تا وظایف اداری مهمی مانند تنظیم قراردادها، اندازه‌گیری زمین برای مالیات و ثبت سرشماری دام‌ها را انجام دهند. تعداد زنان کاتب بسیار اندک یا صفر بود.

یافته‌های پژوهش جدید

با وجود جایگاه اجتماعی بالا، کاتبان هزاره سوم پیش از میلاد با همان خطرات شغلی مواجه بودند که امروزه کارمندان پشت‌میزنشین و کاربران رایانه با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. مطالعه‌ای جدید در ژورنال Scientific Reports نشان داد که وظایف تکراری و وضعیت‌های بدنی خاص کاتبان عصر فراعنه ممکن است باعث تغییرات دژنراتیو در مفاصل، ستون فقرات و فک آن‌ها شده باشد.

محققانی از موزه‌ها و دانشگاه‌های جمهوری چک بقایای ۶۹ اسکلت مرد بالغ را بررسی کردند که بین سال‌های ۲۷۰۰ تا ۲۱۸۰ پیش از میلاد در یک آرامستان واقع در ابوصیر دفن شده بودند؛ مجموعه‌ای از اهرام و آرامگاه‌ها که چند مایل در جنوب قاهره قرار دارد. از میان این افراد، ۳۰ نفر با احتمال بالا کاتب بوده‌اند؛ این فرض بر اساس محل دفن آن‌ها، جایگاه اجتماعی استنباط‌شده‌شان، یا در شش مورد، عنوان‌های رسمی‌ای که در آرامگاه‌شان یافت شده، مطرح شده است.

اسکلت‌های کاتبان با ۳۹ اسکلت غیرکاتب از همان منطقه و دوره مقایسه شد. دکتر ورونیکا دولیکووا، مصرشناس دانشگاه چارلز پراگ، گفت: «این ۳۹ نفر از طبقات پایین جامعه بودند. آن‌ها در آرامگاه‌های ساده گلی با طاقچه‌ای ابتدایی دفن شده بودند، نه در آرامگاه‌هایی با درهای کاذب حکاکی‌شده که برای نخبگان ساخته می‌شد.» درهای کاذب به‌عنوان گذرگاهی میان دنیای مردگان و زندگان تصور می‌شدند.

تفاوت‌های اسکلتی

در بیشتر ویژگی‌های اسکلتی تفاوت زیادی دیده نشد، اما کاتبان تقریباً همیشه نرخ بالاتری از بیماری‌هایی مانند آرتروز داشتند. این بیماری در مفاصل فک، ترقوه راست، شانه راست، انگشت شست راست، زانوی راست و ستون فقرات (به‌ویژه گردن) مشاهده شد.

دکتر پترا بروکنر هاولکووا، انسان‌شناس موزه ملی پراگ و نویسنده اصلی مقاله، اذعان کرد که برخی تغییرات ممکن است ناشی از سن بالای برخی کاتبان باشد. اما نتایج با تصاویر هنری کاتبان مصری هم‌خوانی داشت؛ جایی که آن‌ها در وضعیت چهارزانو یا چمباتمه‌ای یک‌پا، روی کیسه‌های غله یا در حال شمارش اسرا نشان داده شده‌اند.

او گفت: «در وضعیت کاری معمول کاتب، سر باید به جلو خم می‌شد و بازوها بدون تکیه‌گاه بودند، که مرکز ثقل سر را تغییر داده و فشار زیادی به ستون فقرات وارد می‌کرد.» تحلیل تیم او همچنین نشانه‌هایی از فشار روی استخوان بازو، لگن چپ، فرورفتگی در کشکک زانو و تخریب مچ پای راست را نشان داد.

از آنجا که بیشتر آسیب‌ها در سمت راست بدن بود، محققان فرض کردند که کاتبان اغلب روی پای راست خود چمباتمه می‌زدند. این می‌تواند توضیح دهد که چرا زانوی راست نقطه‌ای رایج برای آرتروز بوده است. دکتر هاولکووا گفت: «بر اساس نمادها و مجسمه‌ها، می‌توان فرض کرد که کاتبان با دست راست می‌نوشتند و طومار پاپیروس را با دست چپ می‌چرخاندند.»

ابزار نوشتن و رفتار نوشتاری

کاتبان پادشاهی کهن معمولاً با خط هیراتیک می‌نوشتند؛ خطی ساده‌تر از هیروگلیف رسمی که برای نوشتار سریع و روزمره مناسب بود. دکتر هانا ناوراتیلوا، باستان‌شناس دانشگاه آکسفورد، گفت: «برای مدت طولانی، هیراتیک خط اصلی در حسابداری، مدیریت، نسخه‌های پزشکی و متون ادبی بود.»

واژه «کاتب» لزوماً به معنای نوشتن طولانی نبود. برخی کاتبان ممکن است زمان کمی صرف نوشتن کرده باشند. ابزار کار شامل:

• برگ‌های پاپیروس
• قطعات سنگ آهک یا سفال (استراکا)
• پالت‌های چوبی با حفره‌هایی برای جوهر و جای قلم نی

جوهر به‌صورت کیک تهیه و روی پالت رقیق می‌شد. جوهر سیاه از دوده و جوهر قرمز از خاک سرخ، هماتیت و رنگ‌دانه‌های طبیعی ساخته می‌شد.

قلم نی مصری، با برشی مورب و جویده‌شدن انتها برای پخش شدن الیاف، بیشتر شبیه قلم‌مو بود تا قلم‌نوک‌دار. وقتی الیاف فرسوده می‌شدند، کاتب انتهای قلم را می‌برید و قسمت بعدی را می‌جوید.

دکتر هاولکووا گفت که آسیب به مفصل فکی-گیجگاهی (TMJ) در میان کاتبان بیش از دو برابر افراد غیرکاتب دیده شد. اگرچه این آسیب می‌تواند ناشی از مشکلات دندانی باشد، او حدس زد که جویدن انتهای قلم‌ها ممکن است عامل آن باشد.

اما دکتر ناوراتیلوا مخالفت کرد. او گفت نان مصر باستان سخت و پر از شن، سنگ‌ریزه و خاکستر بود که مینای دندان را فرسوده و باعث آبسه می‌شد. سبزیجات خام نیز نیاز به جویدن زیاد داشتند. بنابراین بخشی از مشکلات فک ممکن است به فرسایش دندانی مربوط باشد.

دکتر هاولکووا پذیرفت که رژیم غذایی نقش دارد، اما گفت این عامل برای همه افراد صادق است و افزایش چشمگیر آسیب‌های دژنراتیو در گروه کاتبان را توضیح نمی‌دهد. او افزود که تغییر شکل انگشت شست ممکن است ناشی از نحوه گرفتن قلم باشد. «اگرچه آرتروز در انگشت شست راست تنها در ۲۶٪ از کاتبان دیده شد، اما در هیچ‌یک از افراد غیرکاتب مشاهده نشد.»

نتیجه‌گیری و دیدگاه‌های تکمیلی

دکتر آن آستین، انسان‌شناس دانشگاه میسوری، از مطالعه استقبال کرد اما هشدار داد که ممکن است تغییرات مرتبط با سن نادیده گرفته شده باشند. برخی مصریان باستان تا ۸۰ سالگی عمر می‌کردند و تفاوت بین ۵۵ و ۸۵ سالگی قابل توجه است.

با این حال، او رویکرد پژوهشگران را تحسین کرد: «ارتباط بین توصیف فعالیت‌های کاتبان و تصاویر هنری آن‌ها، بینش‌های جالبی درباره نحوه استفاده از بدن توسط مصریان باستان ارائه می‌دهد. این مطالعه همچنین روش و نتایج اولیه‌ای فراهم می‌کند که پژوهشگران آینده می‌توانند بر آن بنا کنند.»

دکتر هاولکووا افزود که ممکن است کاتبان دچار سردرد و حتی دررفتگی فک شده باشند. «بعید نیست که آن‌ها از سندرم تونل کارپال نیز رنج می‌برده‌اند، اما چون این آسیب مربوط به بافت نرم است، نمی‌توان آن را در اسکلت شناسایی کرد.»

از همان ابتدا، نویسندگی دردناک بوده است. همان‌طور که ملویل در پایان داستانش نوشت:

«آه، بارتلبی! آه، انسانیت!»