به موازات پیشرفت صنایع و علوم و متحول شدن زندگی بشری، روابط انسانی نیز نسبت به قبل پیچیده تر شده است. در این راستا، مشکلات و معضلات روحی و روانی فراوانی در جوامع انسانی به وقوع پیوسته که این امر ضرورت بررسی گسترده و دقیق موضوعات روان شناختی نظیر پرخاشگری را ایجاب نموده است. به طوری که امروزه پرداختن به موضوع پرخاشگری منحصر به کتب روان شناسی نیست بلکه در دیگر حوزه های علمی هم چون روان پزشکی، آسیب شناسی روانی، روان شناسی اجتماعی و حتی روانسنجی محیط کار از جهات متفاوت مورد بررسی قرار گرفته است.
(مونتاگو ۱۹۷۶): «اغلب معتقدند که پرخاشگری انگیزه ای است که باید درباره آن بیش تر بدانیم; ما به یک دیگر حمله می کنیم، آسیب می رسانیم، و گاهی هم دیگر را می کشیم، در واقع ما با دشنام دادن یا کوشش در جهت بی آبرو کردن دیگران به صورت کلامی پرخاشگری می کنیم…»
با اینکه پرخاشگری معمولا به رفتارهایی گفته می شود که با روش های مختلفی برای وارد آوردن صدمه جسمی یا روحی به دیگران اعمال می گردند بسیاری از روانشناسان معتقدند ارائه تعریفی دقیق و جامع برای پرخاشگری فوق العاده دشوار و چه بسا غیرممکن است. پَرخاشگَری، در روانشناسی و دیگر علوم رفتاری و اجتماعی، به معنی رفتاری است که منجر به آزار و درد می‌شود. گروهی پرخاشگری را رفتاری می دانند که به دیگران آسیب می رساند یا بالقوه می تواند آسیب برساند. پرخاشگری ممکن است بدنی باشد (زدن، لگد زدن، گاز زدن) یا لفظی (فریاد زدن، رنجاندن) یا به صورت تجاوز به حقوق دیگران (چیزی را به زور گرفتن)، نقطه قوت این تعریف عینی بودن آن است به رفتار قابل مشاهده اطلاق می شود. نقطه ضعف آن این است که شامل بسیاری از رفتارهایی است که ممکن است به طور معمول پرخاشگری تلقی نشود.
انواع پرخاشگری
پرخاشگری وسیله ای: «اگر رفتاری در جهت رسیدن و دستیابی به هدفی خارجی انجام گیرد پرخاشگری وسیله ای تلقی می شود». بر اساس نظر برخی از محققین (بوس، ۱۹۶۶) در پرخاشگری وسیله ای از پرخاشگری به عنوان روشی برای ارضای سایر انگیزه ها استفاده می شود. مثلا شخصی ممکن است از تهدید استفاده کند تا دیگران را به انجام دادن خواسته های خود وادار نماید، یا کودکی ممکن است از پرخاشگری به عنوان روشی برای جلب توجه دیگران استفاده کند.
بیش تر پرخاشگری های اطفال خردسال از نوع وسیله ای و برای تصاحب شی ء مورد علاقه است. آنان با اعمالی مانند هل دادن در تلاشند تا اسباب بازی دیگران را به چنگ آورند و کم تر مواردی است که به قصد آسیب دیگران و از روی عصبانیت اقدام نمایند.
پرخاشگری خصمانه: در صورتی که پرخاشگری به قصد آسیب دیگران باشد، خصمانه تلقی می شود. تعریفی که به نظر اکثریت مناسب است این است که: «پرخاشگری خصمانه هر نوع رفتاری است که هدفش اذیت کردن یا آسیب رساندن به موجود زنده دیگری است که بر انگیخته شده است تا از این رفتار پرهیز کند.»
لازم به ذکر است که پرخاشگری خصمانه طیف وسیعی از رفتارها را برمی گیرد و ممکن است بدنی یا کلامی، فعال یا غیرفعال و مستقیم یا غیر مستقیم باشد. تفاوت پرخاشگری بدنی با کلامی، تفاوت بین آزار جسمی و حمله با کلمات است. تفاوت پرخاشگری فعال با غیرفعال، تفاوت بین عمل آشکار و قصور در عمل است و منظور از پرخاشگری غیر مستقیم پرخاشگری بدون برخورد رودررو است.
در مدل پرخاشگری – پرخاشگری، بدرفتاری و اهانت کلامی دیگران غالبا عامل عمده ای در آشکار ساختن اعمال پرخاشگرانه در طرف مقابل است. وقتی پرخاشگری شروع شد معمولا سیر و جریان پیشرونده و فزاینده ای شکل می گیرد که می تواند موجب بروز رفتارهای تحریکی بسیار شدید شود.
چشم انداز‌های نظری پرخاشگری عبارتند از:
- نظریه‌های غریزی
- نظریه‌های بیولوژی
- نظریه‌های سائق
- نظریه‌های یادگیری اجتماعی
- نظریه‌های شناختی
علل و عوامل پرخاشگری:
عوامل خانوادگی پرخاشگری
خانواده می‌تواند از جهات مختلف موجب بروز یا تشدید پرخاشگری شود که مهمترین این عوامل عبارتند از:
- نحوه برخورد والدین با نیازهای کودک
- وجود الگوهای نامناسب
- تاثیر رفتار پرخاشگرایانه
- تنبیه والدین و مربیان
عوامل محیطی
عواملی که پیرامون انسان هستند می توانند در بروز یا تشدید پرخاشگری یا تعدیل آن اثرگذار باشند که برخی از اینگونه عوامل عبارتند از:
- زندگی در ارتفاع خیلی بلند
- تغذیه ناقص
- الگوهای اجتماعی
- رسانه های گروهی
- بازیهای ویدئویی
- زندگی در محیط های شلوغ، پر ازدحام و پر سر و صدا
عوامل جسمی
صرع، زوال عقل، روان‌پریشی، سؤ مصرف الکل، مصرف مواد مخدر و آسیب‌های مغزی می‌توانند بر پرخاشگری تاثیر بگذارند.
———————————————————————————————————————————
از پرسشنامه های معروف در این زمینه که در ارگونومی شناختی از آن استفاده می شود پرسشنامه تعیین شدت پرخاشگری است که می توانید در این لینک آن را مطالعه نمایید.
