نور و رنگ مناسب برای حفظ بهداشت و سلامت انسان اهمیت زیادی دارد. در صورتی که طرح دلخواه رنگ و نور محیط کار در ابتدا برنامه ریزی شود از بسیاری اشتباهات جلوگیری می نماید. حقیقت آن است که نور و رنگ بر رفاه و آسایش انسان تأثیر می گذارد، به همین دلیل امروزه مهندسین نورپردازی و فیزیولوژیستها سعی می کنند ارتباط صحیحی بین نور و رنگ در محیط های کار به وجود آورند. انتخاب رنگ و نور مناسب به عملی که می خواهیم انجام دهیم و نیازمندی هایی که باید به وسیله عمل بینایی انجام شود بستگی دارد.
به چشم می تواند به تغییرات بزرگی از آلومینانس شبکیه ای عادت کند ولی نمی تواند رنگ ها را در تاریکی ببیند. حتی در روز حقیقت درخشندگی و اشباع رنگ ها تا وقتی که خورشید بیرون آمده و یا طلوع کند قابل درک است. بنابراین رنگ یکی از اجزایی است که سودمند بوده و مسبب تغییر مهمی در ابعاد ادراکی زندگیمان می باشد و بی نهایت باعث رضایت در زندگی می شود. استفاده از رنگ ها به مناسبت ایجاد تضادهای نورانی موجب جذب نگاه و تأثیر در پدیده های طبیعی فیزیولوژیکی و در نتیجه باعث آرامش در کار خواهد شد.
طبیعت رنگ اولین بار به وسیله نیوتن کشف شد. او آزمایشات خود را بر روی رنگ بدین ترتیب شروع کرد که منشوری در جلوی سوراخ یک درب اتاقی تاریک قرار داد. شعاعی از نور خورشید وارد سوراخ شده، از منشور گذشت و بر روی یک ورق کاغذ سفید افتاد و به صورت طیف رنگی ظاهر شد. او در واقع کشف کرد که طیف با این سری از رنگ ها به وجود می آید. بنفش، نیلی، آبی، سبز، زرد، نارنجی و قرمز که تماما با شکست پذیری انواع مختلف اشعه تولید می شود.
همچنین اگر یک دسته اشعه نورانی را از منشوری عبور دهیم، این اشعه که دارای انرژی بوده و توسط ذرات بی نهایت ریزی به نام فوتون هدایت می شوند با تواتر زیاد (فرکانس) و طول موج کم تولید رنگ می نمایند. رنگها دارای طول موج معینی هستند. عضو بینایی انسان قابلیت احساس رنگ هایی را دارد که طول موج آنها بین ۸۰۰-۴۰۰ میکرون است. نکته مهم دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد حساسیت چشم برای انوار مختلف است. چنان چه به طیف مرئی نگاه کنیم طرفین آن یعنی نواحی قرمز و بنفش به نظر ما تارتر از ناحیه زرد می آیند که این اختلاف حساسیت چشم برای رنگ های مختلف نشان میدهد که تأثیر رنگ های خانواده زرد روی اعصاب بینایی بیشتر می باشد. آزمایشات نشان میدهند که در یک محیط کاملا تاریک وقتی چند نور را در یک زمان بر روی دیواری بیندازند اولین نوری که احساس می شود نور زرد خواهد بود.
نیوتن تشخیص داد که رنگ حالت درکی داشته و احتیاج دارد که شخص اشعه های نور را دریافت کرده و آنها را به صورت رنگ تفسیر کند.
یکی از ویژگی های بسیار با ارزش چشم توانایی آن برای دیدن رنگهاست. انسان سه رنگدانه بینایی دارد که هر کدام در سلول های گیرنده مخروطی شکل متفاوت جای دارد. هر یک از این رنگدانه ها در درجه اول نور قرمز ، سبز یا آبی را حس می کند و به زبان دیگر بیشترین حساسیت را به یکی از این رنگها دارد. این سلول های مخروطی به طور متراکم در ناحیه حفره مرکزی جمع شده اند ولی در جای دیگر شبکیه با سلول های استوانه ای مخلوط می شوند. به علت این سه رنگدانه انسان قادر است رنگ های گوناگون را در یک بیناب گسترده از رنگ ها تمیز دهد.
رنگ ها را چگونه انتخاب کنیم؟
مهمترین نکته ای که به هنگام انتخاب رنگ باید مد نظر قرار دهیم، آن است که چه تأثیری را می خواهیم در محیط مورد نظر القاء کنیم، در این چارچوب با توجه به مجموعه مطالبی که در مفاهیم موجود در رنگ ها در اختیار داریم و اینکه چه اثری و به چه منظوری در محیط باید شکل گیرد، به انتخاب رنگ مورد نظر می پردازیم، بدین طریق:
- اگر می خواهیم “شرایط را برای تغییر پذیری” در محیط کار فراهم کنیم از رنگ زرد بهره می گیریم. چرا که این رنگ یعنی تغییر و آرامش، زرد بر پیشرفت، آینده نگری، نو گرایی، تحول و ترقی تأکید دارد.
- برای افزایش “اراده و اعتماد به نفس” از رنگ زرد سود می جوییم.
- اگ خواستار “آسایش خاطر، هماهنگی، خرسندی، تواضع، قدرت تطبیق دادن با وضع موجود، استراحت، آرامش، صداقت و وفاداری” در محیطی و مکانی هستیم از رنگ آبی استفاده می کنیم.
- اگر طالب آنیم که “انرژی مثبت و حس زندگی” را ساطع کنیم، رنگ زرد را همراه با رنگ سبز به کار می گیریم.
رنگ زرد
- در مکان هایی که از نور خورشید محروم هستیم، از رنگ زرد به اندازه کافی استفاده به عمل می آوریم تا فضایی همچون روز (همراه با خورشید) را فراهم کنیم.
- اگر مراد آن است که فضای سرد و تاریک را به مکانی گرم و صمیمی تبدیل کنیم از کنار هم قرار گرفتن رنگ های زرد و سفید استفاده می کنیم. رنگ سفید بر درخشش و گرمای زرد تأکید می کند و همچنین سفید تعادل را برای حیات زرد به ارمغان می آورد. به عبارتی دیگر گرمای حاصل از زرد را در کنار رنگ سفید برجسته تر و قابل توجه می کنیم و بدین طریق صمیمیت را القاء می سازیم.
- راهروها، ورودی ها و راه پله ها را که به ندرت از نور طبیعی و کافی بهره مند هستند، با استفاده از رنگ زرد در کنار رنگ سفید، به محیطی روشن و گرم تبدیل می کنیم.
- برا ی آنکه حالت افسردگی را از اشیاء و انسان ها دور سازیم از رنگ زرد و سایه های آن در محیط بهره می گیریم.
- برا ی آنکه اتاق های کار هرگز کسالت آور نباشند از زرد روشن و لیمویی استفاده می کنیم تا محیطی شاداب فراهم سازیم.
- در محیط های آموزشی از رنگ زرد استفاده به عمل می آوریم تا بدین ترتیب “توجه، تمرکز، حافظه، توان و مهارت یادگیری”را افزایش دهیم.
- اگر در مکان هایی و یا جهت کارهایی به “تفکر و خلاقیت” نیاز داریم از رنگ زرد بهره می گیریم و به طریقی مناسب در میزهای تحریر به کار می گیریم. فراموش نمی کنیم که رنگ زرد در اتاق کار، تشویقی برای تخیل، ابتکار، نوآوری و ارتباط است. این رنگ تمامی فعالیت های ذهنی فرد را به پویایی و حرکت وا می دارد.
- از رنگ زرد در محیط برای “شادی آفرینی” استفاده می کنیم. به یاد داریم که رنگ زرد، خنده شادی و گرما را به جهان می آورد.
- اگر در محیطی به “هوشیاری” نیاز داریم از رنگ زرد لیمویی کمک می گیریم. این رنگ سلول های مغزی را به حرکت وا می دارد.
رنگ آبی
- اگر به محیط عاری از “اضطراب” نیاز داریم از رنگ آبی استفاده می کنیم.
- اگر طالب “توازن و هماهنگی بین افراد” هستیم از رنگ آبی بهره می گیریم.
- اگر مراد “بسط اعتماد و امنیت” بین کارکنان است، از رنگ آبی به طریقی مناسب کمک می گیریم.
- اگر لازم است “دمای محیط” را کاهش دهیم و گرما را تعدیل نماییم از حضور رنگ آبی سود می جوییم تا احساس سرما شکل گیرد.
- چنانچه خواستار رفع “خستگی جسمانی” هستیم، از رنگ سرمه ای در محیط و پوشش ها استفاده می کنیم.
- اگر این است، در محیطی “شور، احساس، گرما، هیجان” بیافرینیم، در شرایطی خاص از رنگ قرمز کمک می گیریم.
- اگر قصد بر این است که “اشتها” را در سالن غذاخوری افزایش دهیم و احساس رقابت و باوری اقتصادی را تشدید کنیم، در ابتدای ساعات فعالیت از رنگ قرمز استفاده می کنیم، اما در حالت خستگی عصبی و فیزیکی این رنگ آزار دهنده خواهد بود.
- در شرایطی که در محیط کار “سستی، بی حالی و افسردگی” غالب است برای رهایی به طریقی مناسب از رنگ قرمز کمک می گیریم.
- اگر می خواهیم در محیط کار وسیله و ابزاری بر جسته تر و نزدیکتر دیده شود از رنگ قرمز استفاده می کنیم.
- اگر خواستار آن هستیم که در محیط کار نگاه ها را به طور سریع به سمت فضا و یا وسیله ای خاص جلب کنیم، آن ها را از رنگ
قرمز انتخاب می کنیم و یا با پوششی از رنگ قرمز به کار می گیریم. - رنگ قرمز به تخمین بیش از اندازه زمان در شخص منجر می شود، در صورتی که سبز یا آبی به تخمین کمتری از اندازه زمان در شخص منجر می شود.
- مکانیزم این پدیده شناخته شده نیست اگر چه تأثیرات رنگ مشخص شده اند. از این رنگ در کافه تریاها و رستوران ها سالن غذاخوری استفاده می شود که در این حالت در کارکنان احساس اینکه زمان به سرعت می گذرد را ایجاد می نماید.
رنگ سبز
به همین دلیل است که در یک رستوران از رنگ سبز بر در و دیوار آن استفاده نمی شود. چرا که این مسئله باعث آرامش و جاخوش کردن مشتری می شود.
- اگر خواستار ایجاد “انعطاف پذیری، سازگاری با اجتماع، شکیبایی و بردباری” هستیم از رنگ سبز استفاده به عمل می آوریم.
- اگر طالب آن هستیم که “ثبات قدم و استقامت در برابر تغییرات”را ایجاد کنیم از رنگ سبز بهره می گیریم.
- برای ایجاد “رضایت و آرامش در محیط کار” از رنگ سبز استفاده می کنیم.
- برای القاء “حس آبادانی” در افراد از رنگ سبز استفاده می کنیم.
- برا ی شکل دادن “احساس و صفت شفقت، مهربانی، مودت، دوستی در کارکنان” از رنگ سبز سود می جوییم.
- برای افزایش “صبوری و قدرت تحمل در افراد” رنگ سبز را به خدمت می گیریم.
- برای ایجاد احساس “مسئولیت پذیری و وظیفه شناسی” از رنگ سبز بهره می گیریم.
- اگر می خواهیم کارکنان را به “آرامش، حوصله و گریز از عصبیت” دعوت کنیم، از رنگ سبز استفاده می کنیم.
- برای بسط “صفت اراده در انجام کار و پشتکار” از رنگ سبز کمک می گیریم.
- برای کسب “اطمینان نسبت به ارزش های فکری خود و دیگران” در محیط کار از رنگ سبز سود می جوییم.
- برای ایجاد شرایط بهتر نظیر “بهداشت بهتر یا زندگی طولانی و سودمندتر” برای کارکنان، رنگ سبز را به خدمت می گیریم.
- برای شکل دادن “نشاط زندگی و امیدواری” از رنگ سبز بهره می گیریم.
رنگ نارنجی
- اگر می خواهیم محیطی “مهیج و برانگیزاننده ودر عین حال آرام بخش و تسکین دهنده” داشته باشیم از رنگ نارنجی کمک می گیریم.
- اگر مراد آن است که افرادی “سخت کوش، پرشور و پر حرارت، بسیار خوش اخلاق، مهربان، دوست داشتنی و مطبوع، مصمم و با اراده، خستگی ناپذیر” در محیط کار داشته باشیم. رنگ نارنجی را به خدمت می گیریم.
- برای ایجاد “حس رضایت و سر زندگی” در کارکنان از رنگ نارنجی کمک می گیریم.
- برای شکل دادن “احساسات اجتماعی بودن و یا افزایش آن و گسترش فعالیت های اجتماعی” در افراد از رنگ نارنجی سود می جوییم.
- برای کاهش “اضطراب، خشم و نفرت” از رنگ نارنجی کمک می گیریم.
رنگ بنفش
- برای “افزایش خیال پردازی در افراد و اینکه الهام گردد، باید کاری جدید” آغاز کرد از رنگ بنفش کمک می گیریم.
- برای ایجاد “اشتیاق و خوشبینی و به عبارتی کاهش بد گمانی” در محیط کار از رنگ بنفش استفاده به عمل می آوریم.
- اگر مراد ایجاد “همخوانی و یک دستی بین آنچه که ذهن در طلب آن است با واقعیت خارج از ذهن” از رنگ بنفش می گیریم.
- اگر می خواهیم کارکنان بیشتر به “جستجوی هویت خود رفته و به ذهنیات خویش عینیت بخشد”، از رنگ بنفش کمک می گیریم.
رنگ سفید
- اگر دارای فضای کوچک و کم نور هستیم می توانیم از نور سفید استفاده کنیم تا آن مکان روشن تر و بزرگتر شود.
- اگر می خواهیم کارکنان “آلودگی ها را از محیط خود دور کنند” از رنگ سفید سود می جوییم.
- اگر خواستار “گسترش صداقت، افزایش نبوغ و توانایی ها و قوت تخیل در افراد” هستیم از رنگ سفید بهره می گیریم.
رنگ سیاه
- اگر بخواهیم چیزی را در محیط “مورد تأکید” قرار دهیم آنرا در جوار رنگ سیاه قرار می دهیم.
- اگر دیوار انتهایی یک راهرو طولانی است، با استفاده از رنگ های گرم طول راهرو را به لحاظ ظاهری کاهش می دهیم.
- در صورتی که بخواهیم سقف بلند اتاق کوتاه تر جلوه کند ،برای پوشش آن از رنگ های تیره و گرم استفاده می کنیم.
- اگر مراد آن است که فضای کوچکتر به نظر آید؛ تمامی سطوح آن را با رنگ روشن پوشش می دهیم و دیوارها را نورپردازی می کنیم.
- استفاده از رنگ های روشن، سبب ساز افزایش ظاهری آن می شود، به شرط آن که دیوارها از سقف کمی تیره تر باشند.
- اگر می خواهیم گوشه ای از فضای در اختیار، به محض ورود مورد توجه قرار گیرد آن را با یکی از رنگ های گرم پوشش می دهیم.
- اگر مراد آن است که فضا را بزرگتر جلوه دهیم، از کفپوش های روشن و به خصوص صیقلی استفاده می کنیم.
- برای رسیدن به آرامش و سکوت از رنگ سفید برفی کمک می گیریم.
- برای کفپوش فضای کوچک از سرامیک هایی با ابعاد بزرگ استفاده نمی کنیم، همان طور که کاربرد سرامیک کوچک برای فضاهای بزرگ جایز و مناسب نیست. در واقع وسعت فضا با ابعاد سرامیک مورد نظر رابطه مستقیم دارد.
- رنگ های روشن و نزدیک به سفید، فعالیت عمومی بدن را افزایش می دهند و به دنبال ان پیشرفت کار حاصل می شود. رنگ های تیره نظیر سرمه ای و آبی سیاه به جهت کاهش فعالیت انعکاسی ناشی از نور اثر محرک کاهندگی دارند و باعث کم شدن فعالیت می شوند.
- استفاده از رنگ زرد که مقداری رنگ آبی در ترکیب خود داشته باشد . موجب جهش فکری انسان می شود و حضور ذهن را بالا برد. این ترکیب رنگ برای محیط های آموزشی بسیار مناسب است.
- جهت اتاق های آموزشی از رنگ های روشن استراحت بخش مانند زرد هلویی، آبی روشن یا سبز دریایی استفاده می کنیم، رنگ های روشن اتاق های آموزشی را در ظاهر بزرگتر نمایان می سازد توجه آنکه رنگ های شدید به عنوان مثال قرمز و آبی تیره در صورتی که در سطوح بزرگ به کار برده شوند، حالت بی قراری و فشار چشم را منجر می شوند.
رنگ های توصیه شده آلبرت ،اچ ، مانسل
مردم بنا به عقاید و تجربیات خاص خود اصولاً رنگ هایی را بیش از رنگ های دیگر دوست دارند و انتخاب می کنند که در وجود آنان احساسی را بر می انگیزانند و ترجیح دادن رنگ ها امری است طبیعی ولی برای مکان های عمومی و کارهای خاص صنعتی و غیره اصولی را باید در نظر داشت که کارایی و بهره وری را بالاتر و بهتر سازد. بر این اساس آلبرت، اچ، مانسل معروفترین رنگ شناس آمریکایی رنگ هایی را برای مراکز صنعتی و مکان های عمومی توصیه می کند که در جدول زیر معرفی می شوند.
رنگ های توصیه شده برای محیط هایی که گروهی از مردم در آنجا گرد هم می آیند و در نتیجه لازم است آسایش و کارآیی تضمین شود.
- رنگ های روشن
- رنگ های قوی
- سفید با ته رنگ
- قرمز روشن مایل به زرد
- صورتی (برای سقف ها)
- نارنجی
- بژ برنزه های دیگر
- زرد
- طلایی
- (رنگ های تابع برای دیوارها)
- سبز کم رنگ
- آجری
- آبی آسمانی سبز
- فیروزه ای
- آبی
استفاده از رنگ سفید یا سفید ته رنگ های دیگر برای سقف و رنگ های روشن یا نیمه روشن برای کف پوش و مبلمان و اثاثه موفقیت های زیادی در پی داشته است و برای سطوح کلی دیوارها یک رنگ تابع مثل “بژ” یا رنگ پوست برنزه در نظر گرفته می شود.
برای استراحتگاه ها تفریحگاه ها و سالن های غذاخوری باید از رنگ های گرمتر استفاده نمود. رنگ های سردتر برای فضاهای کاری مناسب هستند وب اید از یکنواختی اجتناب کرد.
چشم ها و روحیات باید در معرض رنگ های گوناگون و متعادلی قرار گیرند، بدین ترتیب خطر محرومیت حسی از بین می رود و حالت شادی بخش رنگ بدون این که خطر فشار بصری، فیزیکی، روانی یا هیجانی وجود داشته باشدبه شما روحیه بالایی می دهد.
از چه رنگ هایی در محیط کار استفاده نکنیم؟
- از رنگ های متمایل به آبی یا خاکستری در فضاهای هرگز استفاده نکنید، برای این محیط ها رنگ های خنثی گرم مانند کرم و بژ مناسب هستند.
- رنگ خاکستری را که صفت ویژه آن عدم مشارکت یا کاری به کار دیگران نداشتن است و دارای عنصر پنهان کاری است نباید به کار گرفت. این رنگ سستی و تنبلی را به همراه دارد، به همین دلیل به هنگام فشارهای روانی و جنگ تمایل به این رنگ بیشتر می شود.
- رنگ قهوه ای نیروی حیاتی و کارگران را نقصان بخشیده و انگیزه های آنان را برای کار . فعالیت کاهش می دهد. آنان را به افرادی بی تفاوت بدل می سازد.
نکته هایی چند
- رنگ مانند جادویی است که می تواند احساسات گوناگونی را در ما القاء کند، از سرما دوری گرفته و گرما را جایگزین سازد، افزودن فرشی به رنگ روشن یا چند قطعه شئ به رنگ های شاد و یا رنگ کردن بخشی از یک دیوار می تواند قضای یک اتاق را به نحوی اعجاب انگیز متحول سازد، رنگ می تواند مشخصه های معماری یک اتاق را چشمگیر تر کند یا آن ها را از چشم بیننده پنهان سازد.
- رنگ های بکار رفته در قسمت داخلی کارخانه ها و کارگاه ها مسلماً روی قابلیت های دید اپراتور و کارکنان اثر دارند. در حقیقت رنگ مناسب به کارکنان کمک می کند که اجزاء ماشین را راحت تر ،بهتر و مشخص تر تشخیص دهند. اگر نور کافی وجود نداشته باشد کارگر برای تشخیص صحیح مجبور است به چشم خود فشار بیاورد که این ،باعث خستگی و در نتیجه اشتباه در کار او خواهد شد . بنابراین رنگ بخشی از اجزا را می توان براق و تیره کرد و آنها را از بقیه اجزا کاملاً مجزا کرد.
- اگر می خواهید از همین امروز تأثیر رنگ و محیط را بر خود بیازمایید می توانید از کوچکترین کارها بزرگترین نتایج را بگیرید افراد عصبانی و زود رنج نباید در محیط های مربع شکل و یا قرمز رنگ قرار گیرند.
- میز کنفرانس یا اتاق برگزاری جلسات بهتر است نمایی از سبز در خود داشته باشد تا هم احساس آرامش را در افراد ایجاد کند و هم تمرکز فکری را برایشان راحت تر نماید.
- آیا تاکنون با این مسئله مواجه شده اید که در هنگام ورود به فضایی انرژی شما افزایش یافته و احساس شادابی و سرزندگی بسیار کنید؟ اینها همه از جمله تأثیرات ناشی از رنگ های حاکم بر آن محیط است.
- به کارگیری رنگ قرمز، که از جمله رنگ های اصلی بوده و خاصیت انرژی زایی بسیار دارد، این احساس را به راحتی منتقل می سازد. تأثیرات ناشی از اینگونه رنگ ها به قدری شدید است که شما حتی با نگاه کردن تصویری با این خصوصیات کاملاً آن را درک می کنید.
- پس از گذشت صبحی پر از کار و خستگی، حضور در فضایی چون سالن غذاخوری با رنگ های گرم نه تنها انرژِی از دست رفته ناشی از چندین ساعت کار متمادی را باز می گرداند بلکه شادابی و سرزندگی مضاعف را در انسان برای نیم روز دوم ایجاد می کند.
- رنگ قرمز دارای قدرت و کشش زیادی است و خاصیت اشتها آوری دارد، بدین جهت بهترین محل برای بکارگیری آن محیط آشپزخانه، اتاق غذاخوری و رستوران هاست. زیرا این رنگ ها تنها برای مدت کوتاهی برای انسان خوشایند بوده و پس از این مدت آزار دهنده شده و ایجاد خستگی می کند. بنابراین استفاده از آن می بایست براساس اصول خاصی صورت گیرد.
- دستشویی، فضایی که روز از آنجا شروع می شود اثر نور حیات بخش خورشید است. استفاده از این رنگ در دستشویی می تواند اثر محرک خوبی برای آغاز روزی پربار باشد.
- مکان و فضا را می توان به عناصر “پهن” مانند دیوارها، کف ها، درها، سقف ها و عناصر باریک، مانند لوله ها … تقسیم نمود. در صورتی که مایل باشیم عناصر باریک را پنهان و استتار نماییم، می باید آن ها را هم رنگ زمینه، رنگ آمیزی نماییم. می توان این عناصر را با با روشن کردن و درخشان نمودن واضح تر نمود. یک رنگ روشن مطبوع و دلپذیر با انعکاس خود اغلب خستگی کمتری از رنگ سفید معمولی ایجاد می نماید.
- توصیه می شود با بهره گیری از رنگ مناسب و تند در فضای ورودی ،در بدو ورود یک شوک یا به اصطلاح یک تغییر نگرش جدی به میهمانان و مراجعه کنندگان خود بدهید ،سپس رفته رفته آن ها را با فضای سالن تولید و یا محیط های اداری و ستادی که رنگ های ملایم تر و سبک تر دارند، آشنا نمایید.
منبع:
