آگاهی از نکات استفاده از ابزار دستی خانگی نیز مانند سایر ابزار در درجه اهمیت قرار دارد. دردها و بیماری‌های فراوانی وجود دارند که علت آن‌ها قرار دادن بدن در وضعیتی نامناسب برای انجام یک فعالیت طولانی‌مدت است. اما با استفاده از ابزار مناسبی که حتی الامکان پوسچر طبیعی بدن را حفظ نموده و از طراحی مناسبی برخوردار باشد، میزان این آسیب‌ها به طور چشم‌گیری کاهش خواهد یافت. حال این ابزار ممکن است یک صندلی یا میزاداری و یا یک کارد ساده آشپزخانه باشد. ابزارهای دستی طیف وسیعی از اشیائی که ما هر روزه با آنها سرو کار داریم را شامل می‌شود.

ابزار دستی چیست؟

به ابزاری مانند قیچی، چاقو، انبر، دسته در یا کیف، کلید، قلم و در کل هر آنچه که کاربرد آن ملزم به استفاده از دست باشد “ابزار دستی” اطلاق شده و عمل در دست گرفتن این ابزار را در اصطلاح “چنگش” می‌گویند. ابزار دستی موجود در آشپزخانه عمدتاً شامل: دستگیره و بدنه وسایلی چون خردکن، رنده، پوست‌گیر، همزن، کاردک، انواع چاقو، انواع قاشق، کارد و چنگال، انبر، پارچ، لیوان، و… می‌باشند.

شیوه نامناسب استفاده از ابزار دستی چه مخاطراتی به همراه دارد؟

با تغییر پوسچر بدن و اقدام به انجام کار، اندام‌های مربوطه درگیر فعالیت شده و پس از مدتی به دلایلی همچون ایجاد اختلال در جریان خون و یا ایجاد نقاط فشار بر روی اعصاب، نواحی درگیر فعالیت دچار خستگی می‌شوند. با ادامه یافتن خستگی، این علائم تبدیل به سوزش، کرختی و یا درد می شوند که نتیجه آن از دست‌دادن توانایی اولیه عضو برای انجام کار است. حال اگر فعالیت ذکر شده، برای مدت طولانی‌ ادامه داشته باشد، علاوه بر افُت راندمان کاری، عضو درگیر دچار آسیب‌های شدیدی می‌شود که برای جبران آن‌ها نیاز به استراحت طولانی‌مدت و یا اعمال جراحی ضروری است. در نکات استفاده از ابزار دستی خانگی نیز عوامل ارگونومیکی گوناکونی نقش دارند که در زیر به آن پرداخته شده است.

پوسچر دست

در زمان کار با ابزار دستی مچ را در وضعیت مستقیم و طبیعی خود قرار دهید، هرگونه انحراف در زاویه مچ نسبت به حالت طبیعی آن باعث کاهش قدرت چنگش می‌شود. این موضوع در رابطه با ابزاری که زمان استفاده از آنها طولانی است (مانند پوست‌گیر یا همزن دستی) و یا قدرت زیاد برای استفاده از آنها مورد نیاز است (مانند انبر یا قند شکن) اهمیت بیشتری می‌یابد. داشتن پوسچر نامناسب مچ دست برای مدت طولانی به ایجاد خستگی در این ناحیه، کاهش قدرت چنگش و در صورت تداوم فعالیت به شیوه نادرست، به ایجاد سندرم تونل کارپال که از بیماری های شایع و دردناک در ناحیه مچ دست است منجر خواهد شد.

طراحی ابزار دستی

ناحیه بین شست و انگشت اشاره، به دلیل دوری از کانال‌های عصبی و عروق بزرگ خونی، حساسیت کمتری نسبت به سایر نقاط کف دست دارد. در استفاده از وسیله‌ای که به کف دست شما فشار وارد می‌کند (مانند ساطور یا کوبه پهن‌کننده گوشت) بهتر است دقت کنید که دسته آن به گونه ای طراحی شده باشد که به جای سطح کوچکی از کف دست، با بخش وسیع تری از آن در تماس بوده و یا نیرو را به ناحیه بین انگشتان شست و سبابه منتقل کند. دسته چنین ابزاری در ناحیه کف دست پهن ترو بلندتر از انواع دیگر خود است. همچنین دارای یک استوپ برجسته قبل از محل قرارگیری تیغه است تا درهنگام ضربه زدن از لغزش دست به سمت تیغه یا محور ابزار جلوگیری نموده و به این طریق ابزار مورد نظر علاوه بر ایمنی، ثبات بیشتری نیز در دست داشته باشد.

برخلاف تصور عمومی وجود شیار و یا محل تو رفتگی انگشتان بر روی دسته خصوصیت مناسبی برای ابزار نمی باشد. چرا که اندازه و محل قرارگیری انگشتان دست در افراد مختلف با هم متفاوت است. در واقع این فرم ها و تورفتگی ها با فیزیولوژی دست بخش اندکی از جمعیت تطابق دارند و برای باقی افراد نامناسب و آزاردهنده خواهند بود. پس دسته چاقو، رنده، خرد کن، پوست گیر، حتی کیف و اصولا هر دسته ی دیگری نباید دارای شیار و یا برجستگی و تو رفتگی باشد.

اعمال نیرو

برخی وسایل مانند فندک‌های دستی اجاق گاز، افشاننده مایعات (مانند آب‌پاش،شیشه‌شوی یا سایر محلول‌های پاششی)، هسته‌گیر (که بیشتر برای خارج کردن هسته میوه‌هایی مانند آلبالو و گیلاس مورد استفاده قرار می‌گیرد) و سایر وسایل اینچنینی به صورتی طراحی شده اند که برای استفاده از آنها باید مانند فشردن ماشه تفنگ از انگشت سبابه استفاده نمود. اگر استفاده از این ابزار به صورت مداوم و بدون استراحت باشد، در طولانی‌مدت باعث ظهور علائم بیماری‌ای با نام “بیماری انگشت ماشه ای” خواهد شد.

این بیماری باعث درد و ناتوانی در استفاده از انگشت سبابه می‌شود که برای درمان به پی‌گیری پزشکی و استراحت عضو آسیب‌دیده نیاز دارد. جایگزین چنین وسایلی انواع مناسبی از ابزار هستند که در آنها به جای اینکه قدرت یا اهرم کنترل توسط انگشت سبابه و به تنهایی هدایت شود، طوری طراحی شده اند که کنترل های ۲ یا ۳ یا ۴ انگشتی برای آنها در نظر گرفته شده است. به این ترتیب به جای اعمال نیرو از طریق یک انگشت، از چند انگشت استفاده می شود و آسیب دیدگی به حداقل میزان خود خواهد رسید.

ایمنی ابزار

انواع چاقو ها و کاردها، انبرها یا قیچی‌ها که دارای تیغه‌های تیز هستند حتماً باید در ناحیه اتصال تیغه به دسته دارای یک حفاظ یا استوپ مناسب باشند. هر قدر در استفاده از ابزاردستی به قدرت بیشتری نیاز باشد استوپ آن ابزار نیز باید مانع بهتری برای جلوگیری از حرکت دست به سمت تیغه باشد.

فشار تماسی

هیچ ابزاری نه در دسته و نه در سایر نقاط نباید فشار تماسی در دست شما ایجاد نماید یا به اصطلاح در دست فرو رود. فرو رفتن انتهای دسته ابزار در دست به دلیل کوتاهی آن منجر به ایجاد نقطه فشار در ناحیه‌ای از کف دست می‌شود که اعصاب و رگ‌های خونی انگشتان را تغذیه می‌کنند. این مسئله باعث ایجاد تورم، سوزش یا گزگز شدن، درد و ناراحتی می شود.

پس ابزاری را انتخاب کنید که دسته آن علاوه بر دارا بودن پهنای مناسب، طول مناسبی نیز داشته باشد این به آن معنی است که در هنگام قرارگیری ابزار در دست مقداری از دسته آن از انتهای دست شما بیرون بزند. جهت جلوگیری از وارد آمدن فشار بر کف دست، طول مناسب دسته ابزاری که به چنگش قوی و کامل (مانند در دست گرفتن چاقو یا چکش) نیاز است، نباید کمتر از ۱۰ سانتی‌متر باشد. همچنین نباید از ابزاری که لبه تیز و برنده داشته یا به‌دلیل عدم ماشین‌کاری مناسب دارای زوائد آسیب‌رسان است استفاده نمود.

اصطکاک

تعرق دست، اصطکاک و میزان تماس دست با ابزار را افزایش می‌دهد. در حالیکه روغن، چربی و آب باعث کاهش این تماس می‌شود. حتما بارها تجربه کرده‌اید، دسته پلاستیکی یا فلزی صیقلی و براق رنده‌ای که شسته شده است در هنگام کار به سادگی از دست شما خارج می‌شود. عموماً دسته‌های چرمی یا پلاستیکی نرم و مات در مواقعی که رطوبت زیاد است مشکل را برطرف می‌کند. اما دسته‌هایی از جنس پلاستیک که خشک و براق هستند باعث کاهش کنترل‌پذیری ابزار می‌شوند.

نکات استفاده از ابزار دستی خانگی

• هر کاری را با ابزار مناسب خود انجام دهید تا نیازی به اعمال نیروی بیشتر یا تمرکز اجباری و بیش از حد در حین انجام فعالیت نباشد.
• ابزار را با توجه به فضای استفاده و نوع فعالیت خود انتخاب نمایید نه ظاهر زیبا و دلفریب آنها.
• همواره پوسچر مناسب بدنی خود را حفظ نمایید و از ابزاری که وضعیت‌های نامناسبی را (مانند آنچه پیش از این شرح داده شد) برایتان به وجود می‌آورند دوری نمایید.
• در مورد ابزارهای دو دسته‌ای مانند انواع انبرها یا قیچی‌ها (مثل دربازکن) و… از انواع فنردار آنها استفاده نمایید. فنرها باعث برگشت‌ناپذیری دسته به حالت اولیه و در نتیجه صرف نیروی کمتر می‌شوند.
• از ابزاری استفاده نمایید که دسته و روکش مناسبی در ناحیه دسته دارند. درنظر داشته باشید که سطح روکش دسته نه باید آن قدر صیقلی باشد که لیز بخورد نه آن قدر زبر باشد که ساییدگی ایجاد نماید. عموماً روکش‌های نرم اما مقاوم لاستیکی بر روی دسته‌های محکم فلزی یا پلاستیکی گزینه مناسبی هستند.

پوسچر مناسب انگشتان را رعایت کنید

• در بلند کردن کیسه‌های نایلونی میوه و… نیز که دارای وزن قابل توجهی هستند از ۴ انگشت و یا ترجیحاً کف دست خود استفاده نمایید.
• در هنگام مواجهه با وسیله، ابزار یا شیئ خاصی که به اعمال نیرو از طریق انگشتان نیاز دارد، از انگشتان قوی‌تر (انگشت شست و میانی) استفاده کنید. این مثال در رابطه با گرفتن دسته ظروفی مانند ظرف ماست یا سایر ظروف پلاستیکی حاوی مایعات که برای آنها دسته‌های کوچکی جهت تسهیل در جابه جایی تعبیه شده است صادق است.
• انگشت سبابه اگرچه آزادی و دامنه حرکت بیشتری نسبت به سایر انگشتان مجاور خود دارد اما قوی ترین انگشت نیست. سرعت و چابکی انگشت اشاره (سبابه) بیشتر از قدرت آن است. پس هرگز فشار زیادی بر آن وارد نکنید و اگر نیاز به استفاده از آن برای اعمال نیرویی زیاد بود حتما از انگشت میانی نیز کمک بگیرید.

نتیجه گیری:

همانطور که توضیح داده شده نکات استفاده از ابزار دستی خانگی در جلوگیری از آسیب‌ و حوادث خانگی هنگام استفاده از این ابزارها موثر است. بنابراین رعایت استانداردهای ارگونومی و حفظ پوسچر مناسب در کنار انتخاب صحیح ابزار می‌تواند تا حدود زیادی مفید واقع شود.