یکی از معضلات بهداشتی که از دیدگاه اصول ارگونومی قابل بررسی است حمل دستی بار می‌باشد. در اکثر صنایع کشور و حتی در امور غیرشغلی به دفعات زیاد جابجایی دستی کالا و بلند کردن بار اتفاق می‌افتد و این امر یکی از دلایل مهم برای بروز کمردرد می‌باشد. از این رو عدم توجه به این مهم نه تنها از نظر سلامت و ایمنی شغلی کارگران باعث بروز مشکلات جسمانی می‌شود، بلکه از دیدگاه اقتصادی نیز به بروز خسارت‌های مالی منجر می‌گردد. از جمله راه‌های جلوگیری از بروز این صدمات و خسارات توجه به موضوع ارگونومی در صنعت و استفاده از تجهیزات حفاظت فردی مناسب است. در این مقاله به یکی از آسیب‌زاترین وظایف یعنی حمل دستی بار پرداخته‌ایم.

تعریف وظایف حمل دستی بار

جابجایی دستی‌ بار شامل هر وظیفه‌ای است که مستلزم بلند کردن، پایین آوردن، هل دادن، کشیدن، نگه داشتن یا جابجایی هر شیء یا ماده‌ای باشد.

لزوم بازنگری شرایط کاری در وظایف حمل دستی بار

جابجایی دستی وسایل با قرار دادن کارگران تحت فشار جسمی (مانند اعمال نیروی زیاد، پوسچر نامناسب و حرکات تکراری) می‌تواند منجر به صدمات جسمی، اتلاف انرژی و زمان گردد. برای پیشگیری از این مشکلات، سازمان می‌تواند بطور مستقیم با بازنگری فرایند کاری و اصلاح تناسب بین نیازمندی‌های وظایف کاری و توانایی‌های کارگران اقدام کند. باید توجه داشت که توانایی‌های کارگران برای انجام وظایف کاری به دلیل تفاوت از نظر سن، وضعیت جسمی، توانایی به جنسیت، قد و سایر عوامل بشدت متفاوت است. بطور خلاصه تغییر محیط کار با اصلاح تناسب بین کار و کارگر می‌تواند فواید زیر را بدنبال داشته باشد:

• کاهش یا پیشگیری صدمات
• کاهش تلاش اعمال شده توسط کارگر با کاهش میزان نیروی مورد نیاز جابجایی دستی
• کاهش ریسک فاکتورهای اختلالات اسکلتی-عضلانی (مانند پوسچرهای نامناسب)
• افزایش بهره وری، کیفیت خدمات و محصولات و روحیه کارگران
• کاهش هزینه‌ها با حذف یا کاهش گلوگاه‌های تولید، میزان خطا، استفاده از خدمات پزشکی به دلیل اختلالات اسکلتی-عضلانی، ادعاهای غرامت کارگری، فرسودگی شغلی، غیبت و از کار افتادگی.

ریسک فاکتورهای حمل دستی بار

وظایف جابجایی دستی مواد، کارگران را در معرض ریسک فاکتورهای فیزیکی قرار می‌دهند. اگر این وظایف مداوم یا برای مدت‌زمان طولانی انجام گیرند منجر به خستگی و صدمات خواهد شد. ریسک فاکتورهای اصلی یا شرایطی که با ایجاد صدمات در وظایف جابجایی دستی مواد همراه هستند عبارتند از :

• پوسچرهای نامناسب (خم شدن یا چرخیدن)
• حرکات تکراری (مانند دسترسی مکرر، بلند کردن، حمل کردن)
• اعمال نیروی زیاد (مانند جابجایی، بلند کردن بارهای سنگین)
• نقاط فشار (مانندگیرش بار در دست، تکیه به قطعات یا سطوح سخت مانند میز)
• پوسچرهای ثابت (مانند حفظ یک وضعیت برای مدت طولانی)

مواجه مداوم یا مکرر با یک یا چند تا از این عوامل در نخست منجر به خستگی و ناراحتی شده و با گذشت زمان کمر، شانه‌ها، دست‌ها، مچ یا سایر نقاط بدن دچار صدمه می‌شود. صدمه ممکن است آسیب به عضلات، تاندون‌ها، لیگمان‌ها، اعصاب و رگ‌های خونی باشد. اینگونه صدمات تحت عنوان اختلالات اسکلتی-عضلانی یا MSDs معروف هستند . علاوه بر عوامل فوق، شرایط محیطی نامطلوب از قبیل دماهای حد، سر و صدای زیاد، روشنایی نامطلوب ابتلاء کارگران به این گونه مشکلات را افزایش می‌دهد.

کلیپ نحوه صحیح خم شدن، بلند کردن و حمل دستی بار

روش صحیح بلند کردن بار

• در صورت امکان از بلند کردن بار از روی کف اتاق خودداری کنید در صورتی‌که مجبور به این کار شدید کمر را خم نکنید. تکنیک زیر که در شکل نشان داده شده‌است به شما کمک می‌کند تا هنگام بلند کردن بار ستون‌فقرات را در وضعیت ایمن قرار دهید. همواره از ناحیه زانوها در حالی‌که کمر خود را صاف نگه داشته‌اید خم شوید. هیچ گاه از ناحیه کمر خم نشوید.
• اجسام سنگین تر از ۱۰ کیلوگرم را بلند نکنید. هیچ گاه جسم سنگینی را بالاتر از سطح کمر نیاورید.
• پاها را اندکی از یکدیگر فاصله داده تا روبروی جسم قرار گیرند. عضلات شکم را سفت و منقبض کنید و با استفاده از عضلات پا جسم را از زمین بلند کنید. سپس زانوها را به آرامی صاف کنید.
• هنگام حمل بسته آن را تا حد ممکن نزدیک بدن نگاه داشته و بازوها را خم نگه دارید. عضلات شکم را سفت و به آهستگی گام بردارید.
• هنگام روی زمین قرار دادن اجسام نیز همان مراحل بلند کردن را به طور معکوس انجام دهید.
• هنگام حمل کیف و چمدان آنها را بطور متناوب با دست دیگر حمل کنید تا توازن بین دو سمت بدنتان حفظ گردد.
• همیشه بین هل دادن اجسام سنگین و کشیدن آنها، گزینه هل دادن را انتخاب کنید.
• تا اندازه ای کار بلند کردن را انجام دهید که احساس کنید میتوانید آن را بطور امن و بی خطر به انجام برسانید.
• در صورت امکان بلند کردن را در ناحیه قدرتی (بالای ارتفاع زانو و زیر ارتفاع شانه ها) و نزدیک بدن انجام دهید.
• قبل از برداشتن بار را از نظر پایداری و وزن آن تست کنید.

برای حمل دستی بارهایی که ناپایدار یا سنگین هستند از روشهای زیر استفاده کنید:

• استفاده از تجهیزات کمکی
• کاهش وزن بار
• بسته بندی مجدد جعبه‌ها برای افزایش ثبات یا پایداری

نتیجه‌گیری

بنابراین با رعایت اصول ارگونومی جابجایی و حمل دستی بار که در بالا ذکر شد از صدمات احتمالی ناشی از پوسچر نامناسب از جمله کمردرد شغلی جلوگیری کنید.