تکنولوژی صندلی وسائل نقلیه از جمله سیستم هایی است که سابقه آن به قبل از اختراع اتومبیل می رسد و از این بابت مانند سیستم تعلیق و سیستم فرمان اتومبیل است که به اجداد خود در گاری و درشکه ها بر می گردد.
کنترل ها
فعالیت های اجرایی مختلف در خودرو – که یک سیستم کنترلی محسوب می شود – باید توسط وسایل کنترلی مناسب انجام شوند. برخی از مراجع و ماخذ موجود، وسایل کنترلی به کار رفته در خودروها را تجهیزات داخلی معرفی می کنند.
کنترل ها، ابزاری هستند که نقش هدایت سیستم را به استناد اطلاعاتی که از نمایشگرها و سیستم های خبره یا خود انسان دریافت می کنند بر عهده دارند. وظیفه اصلی یک کنترل در یک سیستم انسان و ماشین، ارسال اطلاعات و دستورهای کنترلی به تعداد وسیله، مکانیزم یا سیستم است.
وجود کنترل های مناسب، راننده خودرو را در هدایت و کنترل بهتر وسیله نقلیه خود و پیشگیری از کار افتادگی آن کمک می کند. یک طراح خودرو با دید ارگونومیکی هنگامی می تواند یک نوع کنترل مناسب را طراحی کند که قبلا نیازهای مصرف کننده آن را به دقت شناخته باشد. نوع اطلاعاتی که می توان به وسیله کنترل ها جا به جا کرد، یا گسسته اند (یعنی در قالب حالات خاموش یا روشن، کم یا متوسط یا زیاد، وضعیت ۱ یا ۲ یا ۳ و امثالهم قرار می گیرند )؛ و یا پیوسته (یعنی در قالب یک دامنه مشخص مانند سرعت از ۰ تا ۱۲۰ کیلومتر در ساعت قرار می گیرند ).
در طراحی کنترل ها علاوه بر ملاحظات فنی مانند جنس و استحکام، عموما عوامل زیر که از نظر ارگونومیکی مهم هستند در نظر گرفته می شوند :
- شکل: از نظر امکان دید و یا لمس مناسب کنترل جهت شناسایی، داشتن درجه بندی یا شاخص جهت سهولت یادگیری طرز کار و …
- حالت: از نظر صاف بودن، شیار دار بودن، آج دار بودن و …..
- اندازه: از نظر قابل تشخیص بودن و رعایت فاصله استقرار کنترل ها و…
- موقعیت: از نظر سهولت دید و شناسایی و دسترسی به کنترل و…
- نحوه عملکرد: از نظر نیاز به کشش، فشار، چرخش و…
- رنگ: از نظر معنی دار بودن رنگ، تشخیص و تمایز بهتر، انتقال سریع و دقیق و مناسب اطلاعات.
- برچسب: از نظر محل چسباندن، نوع شکل و علایم و نوشته ها و… (وجود بر چسب جهت عمومی کردن شناسایی کنترل ها مفید است.)
- نسبت پاسخ یا واکنش: نسبت میزان حرکت و تغییر مکان وسیله کنترلی به میزان پاسخ و حرکت سیستم است و با C/R نشان داده می شود.
- مقاومت: یک واکنش اطلاعاتی است که باعث احساس راننده از عملکرد وسیله کنترلی می شود.
- فضای مرده: مقدار فضای خالی و بی مصرف مانند فضای خالی بین کنترل ها است.
- لقی: حداکثر میزان حرکتی است که هر گاه وسیله کنترلی در آن دامنه حرکت کند، هیچ تغییری در سیستم کنترلی بوجود نمی آید (شبیه به خلاصی ماشه در تفنگ)
میدان های دسترسی
اگر چه اندازه های بدن در حالت ساکن که از استخراج اطلاعات آنتروپومتری استاتیک به دست می آید برای طراحی ها بسیار ضروری و مفید هستند، ولی به علت این که هر شخص به غیر از مواقع خواب اکثرا در حال تحرک می باشد جوابگوی نیازهای اطلاعاتی یک طراحی مطلوب از محل کار و وسایل و تجهیزات و ابزار کار نمی باشند و بایستی اندازه های بدن در حال حرکت نیز در نظر گرفته شوند. اندازه های بدن در حال حرکت که از استخراج اطلاعات آنتروپومتری دینامیک بدست می آید، در طراحی فضاهای کاری در داخل خودرو نیز کاربرد زیادی دارند که مهم ترین آنها میدان های دسترسی دست ها و رسیدن پاها و میدان دید چشم انسان است.
فرمان خودرو
فرمان خودرو که وسیله تغییر مسیر حرکت آن است، به لحاظ مدت زمان زیادی که راننده با آن کار می کند و همچنین حساسیت وظیفه کار کردی آن، از مهمترین کنترل ها در خودرو است. طراحی نامناسب فرمان باعث خستگی زودرس راننده می شود و در نتیجه موجب می گردد که احتمال بروز خطرات ناشی از رانندگی هم بالا رود. در طراحی فرمان خودرو، عواملی مانند شکل، جنس، قطر طوقه یا غربیلک، محل اتصال اجزاء، بخش هایی که روی آن نصب می شوند، امکان حرکت های تنظیمی ( در طول محور ) فرمان، قطر قطع غربیلک فرمان، شکل سطح مقطع و حالت رویه خارجی غربیلک، زاویه صفحه ای که فرمان در آن قرار می گیرد و … مهم هستند.
توصیه می کنند استفاده از حلقه هایی که جهت تزیین فرمان به صورت آج خورده ساخته می شوند، و نیز از دندانه دار ساختن غربیلک فرمان پرهیز گردد؛ چون باعث مزاحمت در گرفتن غربیلک توسط راننده می شوند؛ در عوض غربیلک فرمان به گونه ای ساخته می شود که شکل سطح مقطع آن متناسب با انگشتان دست باشد تا انگشتان دو دست به صورت راحت روی قطر داخلی غربیلک قرار گیرند و تماس و اصطکاک لازم بین دست ها و غربیلک فرمان نیز تامین گردد.
اهرم تعویض دنده در خودرو
در خودروهای سواری معمولی که سیستم جعبه دنده (Gear Box) آنها اتوماتیک نیست، برای تعویض دنده به منظور افزایش یا کاهش قدرت موتور با توجه به سرعت های متغیر مورد نیاز در شرایط مختلف رانندگی و یا به منظور تغییر جهت راستای حرکت از جلو به عقب یا برعکس، از نیروی دست استفاده می شود. البته در خودروهای دنده اتوماتیک نیز به منظور تغییر دادن حالت (دنده عقب و پارکینگ و … ) دسته دنده مورد نیاز است. برای مؤثر واقع شدن اهرم تعویض دنده در کاربرد، باید بین موقعیت های متناظر با حالات مختلف انتخاب، فضای مناسبی وجود داشته باشد تا راننده هنگام تعویض جایگاه محور، آن را احساس کند؛ بدین ترتیب راننده می تواند جایگاه جدید خود را از جایگاه مجاور و قبلی اش براساس احساس خود تمیز دهد.
پدال ها در خودرو
پدال ها در خودرو کنترل هایی هستند که جهت افزایش و کاهش سرعت خودرو در طول مدت رانندگی در جاده ها، اتوبان ها، سر پیچ، چهارراه ها و … به کار می روند. کار با پدال ها ماهیچه های عضلانی زیادی را درگیر می کند و صرف انرژی زیادی را موجب می شود؛ لذا باید تعداد آنها در حداقل نگه داشته شود و در طراحی و ساختشان نیز در نظر داشت که میزان نیرو و انرژی لازم برای کار کردن مناسب با آنها، با انسان تطابق داشته باشد.
نمایشگرها
نمایشگرها در خودرو وسایلی برای رساندن اطلاعات به راننده جهت آگاهی دادن به او از وضعیت سیستم های خودرو هستند. به طور کلی نمی توان و نباید هم از راننده انتظار داشت که در تمام طول مدت رانندگی، آماده و گوش به زنگ تغییرات در سیستم های خودرو باشد. بنابراین نمایشگرها باید به گونه ای باشند که به سریع ترین، آسان ترین و مطمئن ترین شیوه ممکن اطلاعات را به راننده برسانند. ممکن است نمایشگرها به گونه ای باشند و یا اطلاعات به نحوی به راننده انتقال یابد که تغییر در همان لحظه ای که اتفاق می افتد از چشم شخص دور بماند؛ لذا طراحی و استقرار دهی تجهیزات نمایش دهنده در داخل خودرو باید به شکلی باشد که احتمال این که تغییرات از چشم شخص (راننده) دور بماند به حداقل رسانده شود.
مشخصات و مختصات نمایشگرها (رنگ، اندازه، محل نصب، ارتباط با کنترل ها و …) از جمله نکات مهم در مبحث نمایشگرها هستند. در نمایشگرها باید رنگ هایی به کار روند که شرایط تشخیص مناسب و انتقال سریع و دقیق اطلاعات به راننده را بیشتر فراهم می آورند؛ لذا باید از رنگ های معنی دار و استاندارد استفاده شوند رنگ های استاندارد برای صنایع مختلف، خاصه صنایع هوایی را می توان به فرم ذیل طبقه بندی کرد :
سبز: برای حالت عادی
زرد: برای وضعیت اخطار
قرمز: برای وضعیت خطر
نکات مهم
نشستن راحت
صندلی وسیله نقلیه باید از لگن و ران‌های شما پهن‌تر باشد تا از پاهای شما به خوبی پشتیبانی کند.
موادی که صندلی از آن ساخته شده است را در نظر بگیرید. صندلی‌های ساخته شده از روکش چرم می‌توانند لغزنده باشند و منجر به خمیده شدن بدن شوند. صندلی پارچه‌ای برای رانندگی راحت، مناسب‌تر از همه است.
یک صندلی خوب و مناسب باید به قدری پر شده باشد که انتقال لرزش‌های جاده به بدن را محدود کند. قرار گرفتن در معرض ارتعاشات در یک سفر طولانی می‌تواند منجر به خستگی و در دراز مدت منجر به آسیب دیدگی‌های جدی‌تر شود.
صندلی قابل تنظیم است؛ به نحوی آن را تنظیم کنید که داشبورد اتومبیل خود را به راحتی ببینید و همچنین دید واضحی از جاده داشته باشید. صندلی خود را آنقدر بالا نکشید که سر شما تقریباً با سقف تماس داشته باشد- این وضعیت می‌تواند در صورت برخورد، به جمجمه شما ضربه وارد کند.
پشتی صندلی باید تا ارتفاع شانه با بدن شما تماس داشته باشد. صندلی که به درستی قرار گرفته باشد، باید از تمام طول کمر شما پشتیبانی کند.
صندلی را بیش از حد جمع نکنید؛ زیرا امکان دارد مجبور شوید سر و گردن خود را به سمت جلو بکشید.
از گردن خود محافظت کنید
پشتی مهارکننده سر را به نحوی قرار دهید که قسمت بالایی آن با قسمت بالایی گوش شما هم سطح باشد. این امر به ویژه برای جلوگیری از آسیب دیدگی‌های ناشی از ضربات شلاقی در صورت برخورد از عقب ( که رایج‌ترین نوع برخورد در تصادفات است) بسیار مهم است.
تنظیم فرمان اتومبیل
فرمان اتومبیل را به نحوی تنظیم کنید که بتوانید دست‌های خود را بدون کشش روی آن قرار دهید. اطمینان حاصل کنید که فرمان در نزدیکی پاها و زانوها قرار نمی‌گیرد زیرا این امر می‌تواند مانع حرکت شما هنگام کار کردن با پدال‌ها شود.
دید خود را بهبود ببخشید
آینه وسط و آینه‌های بغل را به گونه‌ای تنظیم کنید که بتوانید بدون فشار آوردن به گردن یا پیچ دادن بدن خود از آنها استفاده کنید. همیشه شیشه‌های اتومبیل را تمیز نگه دارید تا از ایجاد نقاط کور غیرضروری جلوگیری کنید.
وضعیت بدن شما در هنگام رانندگی
شانه‌های خود را ریلکس کرده و آرنج‌های خود را نزدیک به بدن قرار دهید. هنگام رانندگی به وضعیت بدن خود دقت کنید؛ عضلات را شل کرده و سر خود را در حالت صاف قرار دهید.
هر وضعیتی- حتی یک وضعیت بسیار مناسب- می‌تواند پس از گذشت مدت زمان طولانی ناراحت کننده باشد؛ بنابراین سعی کنید در طول سفر وضعیت خود را تغییر دهید و از ثابت نگه داشتن عضلات خود برای مدت زمان طولانی خودداری کنید.
عضلات خود را ورزش دهید
هنگامی که پشت چراغ قرمز توقف می‌کنید یا در ترافیک گیر می‌افتید، سعی کنید با ورزش دادن عضلات تنش‌ها را از بین ببرید. این ورزش‌ها می‌تواند شامل چرخاندن شانه‌ها و به عقب بردن آنها و نرمش دادن گردن به جهت‌های مختلف باشد. هنگام انجام این تمرینات، نفس عمیق بکشید اما چشم از خیابان بر ندارید.
به صورت منظم استراحت کنید
حداقل هر دو ساعت یک بار به مدت ۱۵ دقیقه اتومبیل را کنار بزنید و استراحت کنید. در طول استراحت از اتومبیل خارج شوید و پاهای خود را کشش دهید.
از اتومبیل خود فقط برای رانندگی استفاده کنید- آن را به دفتر کار خود تبدیل نکنید. انجام امورات کاغذی و کارکردن با لپ تاپ در هنگام نشستن در وسیله نقلیه، باعث می‌شود به سمت جلو خم شده و قوز کنید. در این حالت وضعیت بدنی شما خراب شده و در نتیجه دچار کمردرد می‌شوید.
هرگز هنگام رانندگی از تلفن همراه استفاده نکنید؛ انجام این کار نه تنها غیر قانونی و خطرناک است، بلکه گرفتن تلفن همراه بین گوش و شانه باعث می‌شود شانه و گردن خود را در وضعیت بدی نگه دارید.
اگر قصد استفاده از تلفن همراه با هندزفری را دارید، حتما آن را در موقعیتی قرار دهید که برای برداشتن آن احتیاجی به خم شدن و کشیدن ستون فقرات و چرخاندن آن نباشد.
